Το εργαστήρι του δρ. Καλιγκάρι (γερμ. Das Cabinet des Dr. Caligari, αγγλ. The Cabinet of Dr. Caligari) είναι μια αξέχαστη ταινία βωβού κινηματογράφου του 1920, υπάγεται στο κίνημα του Εξπρεσιονισμού . Σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Ρόμπερτ Βίνε (Robert Wiene) και το σενάριο υπογράφουν οι Χάνς Γιάνοβιτς και Κάρλ Μάγιερ. Η ταινία αρχικά είχε προταθεί στον Φριτς Λάνγκ, εξαιτίας όμως φόρτου εργασίας την αρνήθηκε και την ανέλαβε ο Βίνε. Κανείς δεν ξέρει πως θα τη διαχειρίζονταν ο Λάνγκ, ο Βίνε πάντως την απογείωσε, δημιουργώντας μια ανυπέρβλητη ταινία τρόμου. Μεγάλο ατού της ταινίας αποτελεί η ομάδα των ζωγράφων που κατασκεύασε τα σκηνικά, μέλη της ομάδας «Ντέρ Στουρμ».

«ergastiri-dr-caligari »
Μια από τις αφίσες της ταινίας
Το εργαστήρι του δρ. Καλιγκάρι, η ταινία…

Το έργο χωρίζεται σε 6 πράξεις. Είναι μια ιστορία που ισορροπεί ανάμεσα στην αλήθεια και στον εφιάλτη. Το τέλος κρύβει μια ανατροπή, η οποία είναι σίγουρο πως στιγμάτισε τους θεατές της εποχής. Είναι ολοκληρωτικά γυρισμένη σε στούντιο, σε ένα εφιαλτικό σκηνικό, άριστο δείγμα εξπρεσιονιστικής τεχνικής. Κυριαρχούν τεράστιοι όγκοι με αιχμές που φαίνονται σαν να καταπλακώνουν τους ηθοποιούς. Ο φωτισμός είναι ευρηματικός και ξεχωριστός, κατέχοντας σημαντική θέση στην ιστορία. Η πλοκή είναι γρήγορη, λιτή και οι ερμηνείες άμεσες και συγκεκριμένες. Όλα μαζί συνθέτουν έναν εφιάλτη που καθηλώνει τον θεατή. Αξιοσημείωτες είναι και οι κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις της ταινίας, με έκδηλη την εικόνα της παντοδύναμης εξουσίας (για παράδειγμα εικόνες των ασκούντων εξουσία στην ταινία, όπου παρουσιάζονται σε ψιλότερο επίπεδο κ.α.), αλλά και ο χαρακτηρισμός του υπνωτιστή Καλιγκάρι ως πρόδρομο του Χίτλερ. Δεν είναι τυχαίο πως, όταν οι ναζιστές πήραν την εξουσία, απαγόρευσαν την προβολή της. Επίσης, κατηγόρησαν τον σκηνοθέτη πως υπηρετεί «εκφυλισμένη τέχνη».

«ergastiri-dr-caligari »
Σκηνή από την ταινία
Η Πλοκή…

Αρχικά, παρουσιάζεται ο νεαρός Φράνσις να εξιστορεί τη μοναδική εμπειρία που έζησε σε ένα πανηγύρι στην πατρίδα του. Εκεί επισκέφθηκε μαζί με τον φίλο του τον δρ. Καλιγκάρι, έναν υπνωτιστή, που περιέφερε το υπνωτισμένο μέντιουμ του, τον Τσέζαρε. Ο φίλος του Φράνσις θα ρωτήσει το μέντιουμ πόσο θα ζήσει και η απάντηση που θα λάβει είναι μέχρι την αυγή. Η πρόβλεψη θα βγει αληθινή, ο φίλος του το ίδιο βράδυ δολοφονείται. Η δολοφονία του όμως δεν είναι η μοναδική, αφού μια σειρά φόνων συγκλονίζει τη μικρή πόλη. Ο νεαρός Φράνσις υποπτεύεται ως δολοφόνο τον δρ.Καλιγκάρι και αρχίζει να ερευνά. Η αγαπημένη του  ψάχνοντας τον ίδιο και τον πατέρα της, οδηγείται στο εργαστήρι του δρ. Καλιγκάρι. Η κοπέλα τρομάζει και φεύγει τρέχοντας για το σπίτι της. Η απαγωγή της από τον Τσέζαρε είναι εφιαλτική. Πρόκειται για μια από τις πιο τρομακτικές και άκρως ανατριχιαστικές στιγμές του Παγκόσμιου κινηματογράφου.

«ergastiri-dr-caligari »
Η απαγωγή

 

Λύση …

Ο Τσέζαρε φορτώνει την κοπέλα στον ώμο του και το σκάει, περνώντας πάνω από τις στέγες των σπιτιών. Για κακή του τύχη όμως τον ανακαλύπτουν και τον πυροβολούν. Το μέντιουμ αφήνει την νεαρή και γκρεμίζεται σε μια πλευρά. Η αστυνομία βρίσκει το πτώμα του άτυχου νέου και το πηγαίνει στην κλινική για αναγνώριση. Ο διευθυντής μόλις τον αντικρίζει καταρρέει αποκαλύπτοντας πως ο ίδιος είναι ο δρ. Καλιγκάρι και οι γιατροί του φορούν ζουρλομανδύα. Το έργο όμως δεν τελειώνει εκεί.

Γερμανικός εξπρεσιονισμός

Στις αρχές του 1900 γεννιέται το κίνημα του Εξπρεσιονισμού. Η καταπίεση, η σκληρότητα και η φρίκη των πολέμων επηρέασε πολύ τον ψυχισμό των ανθρώπων της εποχής. Την δεκαετία του 1920 το κίνημα γνώρισε μεγάλη άνθηση τόσο στον κινηματογράφο όσο και στη ζωγραφική και στην αρχιτεκτονική. Ειδικά στον κινηματογράφο όλες οι τέχνες βρήκαν την στέγη τους αφού οι κινηματογραφιστές επέλεγαν να γυρίζουν σε στούντιο. Αιχμηρά, εξωπραγματικά κτίρια, ζωγραφιστά σκηνικά που οδηγούν το μάτι στο βάθος της σκηνής αλλά και σκληρός φωτισμός κυριαρχούν στις ταινίες. Παράλληλα απόλυτα θεατρικές, δραματικές ερμηνείες, παρανοϊκοί χαρακτήρες με έντονο μακιγιάζ και εφιαλτικά σκηνικά συνθέτουν τη δομή της πλοκής. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως ο εξπρεσιονισμός με τις εικόνες που πρόβαλε προετοίμαζε τον κόσμο για τον επικείμενο Ναζισμό. Αποτέλεσε τον πρόδρομο για το Φιλμ Νουάρ και επηρέασε με την αισθητική του πολλές ταινίες όπως ο Ψαλιδοχέρης, η Γκόθαμ σίτι του Μπάτμαν κ.α.

«ergastiri-dr-caligari »
Το εξπρεσιονιστικό σκηνικό
Για τον δρ Καλιγκάρι…

Πολλά έχουν ειπωθεί για την ταινία αυτή του Βίνε και η αλήθεια είναι πως ή θα αρέσει σε κάποιον ή θα τον απωθήσει. Αυτό συμβαίνει με όλες τις ταινίες που υπάγονται στο κίνημα του Εξπρεσιονισμού αφού δεν υπάρχει τίποτα ρεαλιστικό, τίποτα «εύκολο» . Όταν η ταινία έκανε πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη αρκετοί θεατές την γιουχάρισαν και απαίτησαν τα χρήματα τους πίσω. Είναι αξιοσημείωτο πως στην Γερμανία εβδομάδες πριν την πρεμιέρα της ταινίας κυκλοφορούσαν διαφημιστικές αφίσες που έγραφαν : «πρέπει να γίνεις Καλιγκάρι». Η ιστορία βασίζεται σε πραγματική εμπειρία του σεναριογράφου, Χανς Τζάνοβιτζ (Hans Janowitz). Κατά τη διάρκεια ενός πανηγυριού στην πατρίδα του παρατήρησε έναν ανατριχιαστικό άνθρωπο. Την ίδια μέρα ένα κορίτσι δολοφονήθηκε, στην κηδεία του την επομένη είδε ξανά αυτόν τον άνθρωπο. Τέλος φήμες θέλουν τον Βίνε να προσθέτει την εναρκτήρια και τελευταία σκηνή για να γίνει η ταινία πιο ενδιαφέρουσα.

«ergastiri-dr-caligari »
Φροντίζοντας τον Τσέζαρε
Ρόμπερτ Βίνε …

Ο Ρόμπερτ Βίνε γεννήθηκε στο Βρότσλαβ και ήταν μέλος μιας καλλιτεχνικής οικογένειας. Ο πατέρας του και ο αδερφός του ήταν ηθοποιοί. Στην αρχή σπούδασε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Τον κέρδισε όμως η σκηνοθεσία. Το γνωστότερο δημιούργημα του είναι το «εργαστήρι του δρ. Καλιγκάρι». Όταν οι ναζί ανέλαβαν την εξουσία, τον απέρριψαν και απαγόρευσαν τα έργα του. Ο Βίνε έφυγε αρχικά στην Ουγγαρία, ύστερα στο Λονδίνο και τελικά στην Γαλλία. Μαζί με τον Κοκτώ προσπάθησε να φτιάξει μια νέα εκδοχή του Καλιγκάρι. Δεν γύρισε ποτέ ξανά στη Γερμανία και πέθανε στη Γαλλία σε ηλικία 65 ετών. Η συνεισφορά του παρόλα αυτά είναι τεράστια, αφού ο δρ Καλιγκάρι επηρέασε και επηρεάζει ακόμα τον Παγκόσμιο Κινηματογράφο.

Πρωταγωνιστούν: Βέρνερ Κράους (δρ. Καλιγκάρι), Κόνραντ Φάιτ (Τσέζαρε), Φρίντριχ Φέερ (Φράνσις), Λίλ Ντάγκοβερ (Τζέην Όλσεν)

https://www.youtube.com/watch?v=pGOLCPp_IX8

Βιβλιογραφία

Ντε Μικέλι Μάριο, Οι πρωτοπορίες της τέχνης του εικοστού αιώνα, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1998
ΡίντερΚιθ, Ιστορία Παγκόσμιου Κινηματογράφου (1895-1975), Εκδόσεις Αιγόκερως, Αθήνα 2000.
https://monoskop.org/Der_Sturm
http://www.imdb.com/title/tt0010323/

 

Προηγούμενο άρθροΟι Nine Below Zero στο Half Note Jazz Club από 8/12
Επόμενο άρθροΜουσείο Ηρακλειδών: από το Θησείο σε όλο τον πλανήτη