Δημήτρης Λιάλιος: Μια δυνατή φωνή του Ελληνικού Ρομαντισμού

Το περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννιέται ο Δημήτρης Λιάλιος: Βρισκόμαστε στην Πάτρα, στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, σε μια ιστορική στιγμή και μια γεωγραφική τοποθεσία όπου τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα της Ιταλίας και η Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα δημιουργούν ζυμώσεις, αντιδράσεις και (ως παρελκόμενα των πρώτων)   πολιτιστικές εκφάνσεις. Πρόκειται για μια εποχή που συνδέεται με τα πρώτα βήματα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, ένα Κράτος που αγνοεί, ως προς την εθνική μουσική παραγωγή και εκτός της Επτανησιακής περιφέρειας, μουσικές ορολογίες και τεχνικές  όπως «μπαρόκ» και «κλασικισμός».

Ο Δημήτρης Λιάλιος του Λουκά και της Αικατερίνης, το γένος Καλεντζιώτη, γεννιέται το 1869 και μεγαλώνει σε ένα καθαρά αστικό και αρκετά εύπορο περιβάλλον, το οποίο  επιτρέπει στον ίδιο  και στα αδέλφια του να σπουδάσουν ξένες γλώσσες και μουσική. Ο Δημήτρης Λιάλιος μαθαίνει πιάνο και  βιολί, ωστόσο μετά την αποφοίτηση του από το ελληνικό σχολείο εγκαθίσταται στη Ζυρίχη για να σπουδάσει Μηχανολόγος. Τελικά όμως η μουσική τον κερδίζει και το 1885 μετεγκαθίσταται στο Μόναχο όπου και σπουδάζει σύνθεση στη Μουσική Ακαδημία της πόλης, στην τάξη του Λούντβιχ Τούιλ (Ludwig Thuille, 1861 – 1907), έχοντας συμφοιτητές τον Έρνστ Μπλοχ (Ernst Bloch 1885 – 1977), τον Βάλτερ Μπράουνφελς (Walter Braunfels, 1882- 1954)  και άλλους μελλοντικούς Γερμανικούς διανοητές και καλλιτέχνες. Εκείνη την εποχή γνωρίζεται προσωπικά με τον Ρίχαρντ Στράους, ο οποίος εκτός του ότι ζούσε και δρούσε τότε στο Μόναχο ήταν και στενός φίλους του Τούιλ.

Στο Μόναχο. Η διαμόρφωση του υφολογικού ιδιώματος.

Την περίοδο εκείνη ο Λιάλιος έρχεται σε επαφή με τη μουσική του Μπετόβεν, του Μπραμς, και των άλλων μεγάλων αντιπροσώπων της γερμανικής μουσικής δημιουργίας. Συνθέτει  το περίφημο  Όνειρο Μεσονυκτίου (Συμφωνία σε 4 μέρη, Μόναχο, 16.11.1891) , το οποίο καταγράφεται ως το πρώτο «μαλερικών διαστάσεων» συμφωνικό έργο στην ιστορία της ελληνικής λόγιας μουσικής δημιουργίας. Είναι απολύτως λογικό, για οποιονδήποτε νέο μουσικό των λογίων κύκλων του Μονάχου κατά τον Ύστερο Γερμανικό Ρομαντισμό και προσωπικό φίλο του Ρίχαρντ Στράους, να επηρεαστεί και να επιχειρήσει να εκφραστεί συνθετικά σύμφωνα με την Αισθητική, τους κανόνες και τη γραμματική που ίσχυαν τότε στο Πολιτιστικό Μητροπολιτικό  Κέντρο της Ευρώπης που λεγόταν Μόναχο! Ο Δημήτρης Λιάλιος, ευρισκόμενος στο συγκεκριμένο momentum εκεί, μπόρεσε να αρθρώσει προσωπικό μουσικό λόγο, ο οποίος υιοθετούσε τις παραπάνω ιδιαιτερότητες, όπου σε συνδυασμό με τις Ελληνικές καταβολές και εμπειρίες του, έδωσαν έναν «ήχο» μοναδικό, άξιο αναφοράς και μελέτης.

Τα έργα

Η καταγεγραμμένη και διασταυρωμένη μέχρι σήμερα εργογραφία του Δημήτρη Λιάλιου αποτελείται από:  23 έργα για συμφωνική ορχήστρα, 36 έργα ποικίλης μουσικής δωματίου,  16 Lieder σε επτά διαφορετικές γλώσσες (όπου σε πολλές περιπτώσεις ένα έργο –opus-  αποτελεί  μια ολόκληρη συλλογή τραγουδιών) , 5 πιανιστικά έργα, μία όπερα, 2 λειτουργίες (μία Νεκρώσιμη κατά το Καθολικό Τυπικό, “Requiem”, και μια Ελληνική) και περί τα 20 Ελληνικά τραγούδια. Και αν ο Ευρωπαϊκός προσανατολισμός του καθίσταται αδιαμφισβήτητος στα κολοσσιαία Γερμανικής υφής υστερορομαντικά συμφωνικά έργα του και στα Lieder του, η ταυτόχρονα ξεκάθαρη Ελληνικότητά  διαφαίνεται στα «Τραγούδια του Ελληνικού Λαού» έργο 10, και στους μικρότερους τραγουδιστικούς κύκλους του σε ποίηση Πολέμη, Σκιαδαρέση, Μαλακάση.

Στη συναυλία της 2 Μαρτίου 1914, ένα χρόνο πριν φύγει ξανά για το Μόναχο,  ο Δημήτρης Λιάλιος παρουσιάζει σε εκδήλωση του Ωδείου Αθηνών ένα μέρος από το Συμφωνικό του μεγαλούργημα Αναμνήσεις (Errinerungen). Η Μoriska , το πρώτο μέρος εκ των τριών  μερών  των Αναμνήσεων παίζεται υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, δεύτερη στο πρόγραμμα, ανάμεσα στις Αλσατικές Σκηνές του Μασνέ και το κοντσέρτο για πιάνο αρ.2  του Λιστ.  Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας εκείνης ακολουθούν  οι  Ψιθύροι του Δάσους του Βάγκνερ, το κοντσέρτο για βιολί αρ. 5 του Vieuxtemps  και  η εισαγωγή από το Γουλιέλμο Τέλλο του Ροσσίνι.

Διαμονή στην Πάτρα και δεύτερη αναχώρηση για Μόναχο.
Αυλαία.

Επιστρέφοντας στην Πάτρα ίδρυσε τοπική ορχήστρα, στην οποία συμμετείχαν φιλόμουσοι πατρινοί και συγγενείς του. Το 1916 παντρεύτηκε την υψίφωνο Ειρήνη Πάλλη, ανιψιά του Δημοτικιστή συγγραφέα Αλέξανδρου Πάλλη, η οποία ερμήνευσε τραγούδια του Λιάλιου αποσπώντας θερμές κριτικές από έντυπα της εποχής  και με την οποία απέκτησε  τρία παιδιά. Ξαναγύρισε στο Μόναχο οικογενειακώς το 1919, όπου και διετέλεσε υποπρόξενος της Ελλάδας ως το 1935. Πέθανε στις 13 Μαρτίου 1940. Το πλούσιο αρχείο του Δημήτρη Λιάλιου δώρισαν στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη» τα παιδιά του Γεώργιος Λιάλιος, Έλενα Σκλαβούνου και Μαρία Τζίνη, το οποίο έχει μελετηθεί και μελετάται κατά καιρούς από σύγχρονους Έλληνες ερευνητές, ερμηνευτές και μουσικολόγους.

Η Ιστορική αποτίμηση

Ενδεικτικές ημερομηνίες που αποτυπώνουν τη χρονοκαθυστέρηση της αποδοχής του Δημήτρη Λιάλιου από το ελληνικό κοινό είναι η 20^η  Απριλίου 1957, όπου η Σερενάτα για βιολοντσέλο και έγχορδα, εκ των κορυφαίων έργων μουσικής δωματίου του συνθέτη, ερμηνεύεται για πρώτη φορά από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του Θεόδωρου Βαβαγιάννη (στην πρώτη του εμφάνιση με την Ορχήστρα μετά το θάνατο του προκατόχου του Φιλοκτήτη Οικονομίδη) και η 11^η Μαρτίου 2007, όπου ο κ. Βύρων Φιδετζής ξανατοποθετεί στο αναλόγιο το έργο αυτό, μισό αιώνα μετά την πρώτη εκτέλεσή του, σε συναυλία της Καμεράτα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Φτάνοντας στο σήμερα, χάρη στις άοκνες προσπάθειες του μαέστρου κ. Φιδετζή η εργογραφία του Λιάλιου έχει πλέον παρουσιαστεί στο μεγαλύτερο ποσοστό της.

Αξιζει να σημειωθεί πως σε κείμενα του 1910-1920, δύο συνθέτες που εκπροσωπούν δύο διαφορετικούς «κόσμους» στην Ελληνική Λόγια Μουσική, ο Σπύρος Σαμάρας εκ της Επτανησιακής Σχολής και ο Μανώλης Καλομοίρης εκ  της Εθνικής Μουσικής Σχολής (Αν… τελικά αποδειχτεί ότι υφίσταται αυτός ο διαχωρισμός…) αμφότεροι χαιρετίζουν και αναγνωρίζουν την ποιότητα της γραφής του Δημήτρη Λιάλιου.

Ο καλύτερος τρόπος για να αποκατασταθούν συνθέτες όπως ο Δημήτρης Λιάλιος  είναι  να τοποθετηθούν και πάλι στα αναλόγια καθώς τα κείμενα που έχουν αφήσει δεν είναι κείμενα για φιλολογικά μνημόσυνα αλλά για μουσικές ερμηνείες.

Δημήτρης Λιάλιος: Κουαρτέτο Εγχόρδων αρ.4 (1927)

Βιβλιογραφία

1. Τάκης Καλογερόπουλος,Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Αθήνα 1998,τ.3 σελ 493 και  τ. 4, σ. 272.
2. Βύρων Φιδετζής, Δημήτριος Λιάλιος (1869-1940). Ένας Ευρωπαίος συνθέτης απ’ την Πάτρα, περ.Μουσικολογία, διπλό τεύχος αρ. 10-11, Αθήνα 1998, σ. 265-286.
3. Σπύρος Δεληγιαννόπουλος,  Δ. Λιάλιος: Σερενάτα για βιολοντσέλο και ορχήστρα εγχόρδων σε λα ελάσσονα («Οι προσκεκλημένοι της Καμεράτα – Βύρων Φιδετζής), Τομέας Εκδόσεων Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Μάρτιος 2007).