Ο πολυσχιδής σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς είναι από τις λίγες φωτεινές περιπτώσεις σκηνοθετών, που καταφέρνουν με κάθε νέα τους δουλειά, ν’ απασχολεί με νέα ερεθίσματα το θεατρόφιλο κοινό. Η σύντομη αλλά μακροσκελής πορεία του στις θεατρικές σκηνές της Αθήνας –από το Εθνικό Θέατρο και την Στέγη, στο Θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή και το Θέατρο Τέχνης- μας έχουν επιτρέψει να μιλάμε για έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες μας.
Στο πρώτο μισό της σεζόν, σκηνοθέτησε τη Δωδέκατη Νύχτα του Σαίξπηρ στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού, ενώ σε μερικές μέρες κάνει πρεμιέρα η Πλατεία Ηρώων του Τόμας Μπέρνχαρντ (πρεμιέρα την Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου) στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων. Θα παρουσιαστεί επίσης για δεύτερη σεζόν η sold out παράσταση Κύματα, που σκηνοθέτησε πέρσι στην Στέγη. Με αφορμή την επερχόμενη πρεμιέρα του, ο Δημήτρης Καραντζάς μας μίλησε για το έργο του Μπένχαρτ, τις ανησυχίες που τον οδήγησαν στο θέατρο, την αγάπη του για τα κλασικά έργα, τη συνεργασία του με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, ενώ μας αποκάλυψε και τη διανομή της Μήδειας που θα σκηνοθετήσει το επόμενο καλοκαίρι στην Μικρή Επίδαυρο.
Αναστάσης: – Πώς επέλεξες την Πλατεία Ηρώων και τι θέλεις να με πεις με το ανέβασμα του έργου;
Δημήτρης Καραντζάς: – Το έργο μου το πρότεινε η Ειρήνη Λεβίδη κι ομολογώ πως δεν το γνώριζα προηγουμένως, αλλά αποτελεί πια ένα από τ’ αγαπημένα μου έργα. Πίστεψε και ο Γιώργος Λυκιαρδόπουλος σε αυτό κι ευτυχώς η ιδέα πέρασε στο επίπεδο μιας παραγωγής. Δεν είναι καθόλου εύκολο αυτό. Χαίρομαι που συμβαίνει αυτή η παράσταση και ειδικά εδώ –εδώ (σ.σ. στο θέατρο του Λευτέρη Βογιατζή) που αγάπησα το θέατρο- γιατί όταν είμαι εδώ νιώθω μια γαλήνη και μια συγκίνηση. Τώρα το τι θέλω να πω με το έργο: δεν θέλω να πω τίποτα εγώ, δε θέλω να δώσω καμία άλλη ιδέα στο έργο από όλα αυτά που έχει να πει το ίδιο το έργο.
Η μεγαλύτερή μου λαχτάρα τώρα είναι ν’ ακουστεί όλο το κείμενο. Πιστεύω τόσο πολύ στη δύναμη αυτού του κειμένου, που νιώθω πως το μόνο που πρέπει να κάνεις είναι να βρεις τις πιο απλές και λειτουργικές λύσεις για να γίνει αυτό επιδραστικό. Σε σχέση με άλλες δουλειές μου, η φόρμα απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό, προκειμένου να γίνει μια προσπάθεια ανάλυσης από το θεατή της αρχιτεκτονικής του μυαλού του Μπέρνχαρντ.
To έργο –που αποτελεί και κάτι σαν τη διαθήκη του συγγραφέα- μιλάει για τους Εβραίους και τα συναισθήματά τους μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ, και ειδικότερα το τραύμα που φέρουν μέσα τους, μισό αιώνα μετά. Σε αυτό το σημείο βρίσκω και μια ομοιότητα με τη Ρεβέκκα του Τέφρα και Σκιά που δούλεψα πέρσι και μ’ ενδιαφέρει γενικότερα σαν προβληματική.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι πως αυτός που φέρει εδώ το τραύμα, είναι ο πιο οξυδερκής και ο πιο ήσυχος άνθρωπος της οικογενείας, και επιλέγει να μετεγκατασταθεί η οικογένειά του στην Πλατεία Ηρώων, να ταχθεί σε ευθεία αντιπαράθεση με τον χώρο όπου μερικά χρόνια πριν ακουγόντουσαν οι ιαχές του πλήθους. Με δυο λόγια, το έργο αυτό δε μιλάει για τη δυσκολία της ύπαρξης του Εβραίου στην Αυστρία, αλλά για τη δυσκολία της ύπαρξης του οποιοδήποτε σ’ έναν κόσμο που δεν εξαρτάται από εσένα. Για εμένα, ο Εβραίος στην Αυστρία, είμαστε εμείς στην Ελλάδα, οι πρόσφυγες οπουδήποτε, οι Ευρωπαίοι σε αυτό το εγκληματικό μόρφωμα που λέγεται «Ευρωπαϊκή Ένωση».
Αναστάσης: – Θεωρείς πως τα φασιστικά μορφώματα είναι προϊόν λίγων ατόμων/ομάδων ή των (πολλών) υπολοίπων; Του καθενός από εμάς;
Δημήτρης Καραντζάς: – Πιστεύω πως ο φόβος βρίσκεται στον καθένα μας ξεχωριστά. Όλες αυτές οι φασιστικές πράξεις που συμβαίνουν στον κόσμο, βρίσκουν πάτημα σε όλους εμάς. Εκ φύσεως, πιστεύω, υπάρχει στον άνθρωπο ένα μεγάλο έλλειμμα και να δεχτεί και να είναι διαυγής για ν’ αντιμετωπίζει τις καταστάσεις της ζωής του χωρίς να χρειάζεται έναν ηγέτη. Για παράδειγμα, οι φανατισμένοι με μια θρησκεία, βρίσκονται σε μια διέγερση του θυμικού τους, κι αυτό τους επηρεάζει στο να μην έχουν καθαρή σκέψη. Αν βρίσκεσαι στο χείλος του γκρεμού, νομίζεις πως οποιοδήποτε ηγέτης μπορεί να σε σώσει κι εκεί ακριβώς πατάνε τέτοιου είδους μορφώματα. Υπάρχουν γιατί τα δεχόμαστε.
Αναστάσης: – Πώς εξηγείς πως παρά τα λάθη της ιστορικής πραγματικότητας και παρά τα τραύματα της βιωμένης μας εμπειρίας επιστρέφουμε σε ιδεολογίες όπως ο ναζισμός και ο φασισμός;
Δημήτρης Καραντζάς: – Αυτό στην πραγματικότητα δεν μπορώ να το κατανοήσω. Έχουμε χάσει την έννοια της ανθρωπιάς και στη θέση της κυριαρχούν η μισαλλοδοξία και ο φόβος. Νομίζουμε πως οι πρόσφυγες είναι το πρόβλημα και δεν κοιτάμε τις υποδομές που δεν έχουμε για κανέναν τομέα της διαβίωσης. Βλέπουμε να υψώνονται ηγέτες και να εξαφανίζονται έθνη, χωρίς αυτό να μας υπενθυμίζει πως χάνεται η έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι έννοιες των μεγάλων ιδεολογικών κινημάτων που τοποθέτησαν τον άνθρωπο στο επίκεντρο, δείχνει να έχουν ξεχαστεί και να κερδίζουν έδαφος μόνο οι οικονομικές συμφωνίες.
Αναστάσης: – Ένας ηθοποιός έχει πολλές ευκαιρίες να γίνει καλύτερος από δουλειά σε δουλειά, δοκιμάζοντας νέα πράγματα και διαφορετικούς σκηνοθέτες. Ένας σκηνοθέτης –και ειδικά στην Ελλάδα που δεν υπάρχουν θεσμοθετημένες ακαδημαϊκές σπουδές στην σκηνοθεσία- πως μπορεί να γίνει καλύτερος στη δουλειά του;
Δημήτρης Καραντζάς: – Έλα μου ντε! Νομίζω με διάφορες αφυπνιστικές ενέσεις. Ας πούμε, για μένα το γεγονός ότι στην Πλατεία Ηρώων, έχω έναν θίασο όπου κατά κύριο λόγο δεν έχω ξανασυνεργαστεί, με κινητοποίησε στο να ξαναναμετρηθώ με το τι θέλω, με το τι μ’ ενδιαφέρει και με το ό,τι δεν θεωρούσα καμία επικοινωνία δεδομένη. Καμία επικοινωνία δεν είναι δεδομένη ούτως ή άλλως. Ακόμα και μ’ έναν ηθοποιό που συνεργάζεται 5 και 6 φορές, κάθε συνάντηση είναι διαφορετική. Αυτός είναι ο ένας τρόπος ν’ ανανεώνεσαι. Ένας άλλος –που έχει ωστόσο δύσκολη πρακτική εφαρμογή αν δεν έχεις ένα γερό οικονομικό πάτημα από πίσω σου- είναι να μπορείς ν’ απέχεις και να τροφοδοτηθείς από ταξίδια, από ταινίες, από residencies. Είναι πολύ άσχημο να κάνεις μια παράσταση επειδή στο ζητάνε και όχι γιατί έχεις την ανησυχία να την κάνεις.
Αναστάσης: – Πώς βίωσες τη συνεργασία σου με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη;
Δημήτρης Καραντζάς: – Την Καρυοφυλλιά δεν την ήξερα προσωπικά, αλλά σαν θεατής των παραστάσεών της και σαν θεατής (σ.σ. εκείνη) των παραστάσεών μου. Καταλάβαινα από τις συζητήσεις μας πως είναι πολύ ανοικτή και χαίρομαι πολύ για το τι έχει καταφέρει σε αυτή την παράσταση. Είναι τρομερά συγκινητικό το πώς βλέπεις έναν άνθρωπο που ενώ έχει παίξει τα πάντα και δεν έχει ανάγκη να σου αποδείξει τίποτα, είναι ο πιο πιστός μαθητής και δουλεύει ασταμάτητα χωρίς καμία έπαρση της λογικής «εγώ ξέρω καλύτερα». Θέλει πολύ να εξυπηρετήσει αυτό το οποίο της ζητιέται. Χαίρομαι που ηθοποιοί σαν την Καραμπέτη ή την Πιττακή, έχουν μάθει να δουλεύουν χωρίς τις αλαζονείες ηθοποιών της «μόδας» που νομίζουν πως «ξέρουν καλύτερα». Αν δεν τρώγεσαι με την δουλειά σου, για εμένα δεν ξέρεις τι είναι το θέατρο ή έχεις αυτοκτονικές διαθέσεις.
Αναστάσης: – Είναι οξύμωρο νομίζω πως εννοώ έχουμε τόσο μαζική παραγωγή παραστάσεων, η συντριπτική πλειοψηφία αφορά τα ίδια και τα ίδια κλασικά έργα…
Δημήτρης Καραντζάς: – Πιστεύω πολύ στα κλασικά έργα, αλλά περισσότερο στην ανάγκη του εκάστοτε δημιουργού και σκηνοθέτη να βρει στα έργα αυτά κάποιο κοινωνικό έρεισμα. Με απασχολεί πολύ να οξύνει μια δουλειά τον εγκέφαλο του θεατή και να μην μείνει ένας παθητικός δέκτης μασημένων μηνυμάτων, αλλά να κάνει ο ίδιος μια κίνηση προς το έργο. Χρόνο με το χρόνο βλέπω πως το βούλιασμα στην πολυθρόνα έχει γίνει τρύπα. Με απωθεί η λογική παραγωγών ν’ ανεβάζουν κλασικά έργα με τον τάδε πρωταγωνιστή, διαφημιζόμενα σαν προϊόντα, που στερούνται κάποιου ερείσματος με αντίκρισμα στην κοινωνία.
Αναστάσης: – Ποια είναι η παράσταση που είδες πρόσφατα και σου άρεσε;
Δημήτρης Καραντζάς: – Η Λυσιστράτη (σκην. Μιχαήλ Μαρμαρινού) στο Φεστιβάλ Επιδαύρου, δουλειές της Γεωργίας Μαυραγάνη (σ.σ. αναφέρθηκε το Αναστατώσεις του Οικότροφου Τέρλες) και δουλειές της Αργυρώς Χιώτη.
Αναστάσης: – Γιατί επέλεξες ν’ ασχοληθείς με την σκηνοθεσία;
Δημήτρης Καραντζάς: – Γενικά στη ζωή μου είμαι πολύ τεμπέλης και ανοργάνωτος άνθρωπος. Μπορεί να έχω να πληρώσω ένα λογαριασμό για μήνες μέχρι να μου κοπεί το ρεύμα. Το θέατρο είναι το μοναδικό πράγμα που μ’ ενδιαφέρει τόσο πολύ. Στο θέατρο υπάρχουν το κείμενο, εσύ που το διαβάζεις και γίνεσαι αγωγός μέσω των ηθοποιών και οι ηθοποιοί που γίνονται αγωγοί ενός πράγματος που συμβαίνει ενώπιων ενός κοινού. Αυτή η αλυσίδα μου φαίνεται τρομερά ανακουφιστική γιατί είναι η μόνη στιγμή που αισθάνομαι ότι επικοινωνώ με κάτι κι όταν καταφέρω να επικοινωνήσω κάτι μέσω της συνθήκης που φτιάξαμε με τους ηθοποιούς, αισθάνομαι πως αυτές οι στιγμές είναι απόλυτες. Αυτές τις στιγμές δεν μπορείς να τις αναπαραγάγεις, είναι σπάνιες. Το να κρατήσεις έναν θεατή ενεργό και σε αφύπνιση είναι τρομερά δύσκολο. Έστω και για δύο στιγμές να το κατορθώσεις, πέτυχες κάτι σπάνιο και για εμένα αυτές οι στιγμές είναι η αναπνοή μου.
«Παραστάσεις δεν είναι οι θεατρικές φόρμες ενός σκηνοθέτη, αλλά οι ανησυχίες ενός δημιουργού για επικοινωνία»
Αναστάσης: – Είναι αίτημα της Τέχνης σου, να δημιουργήσεις τη «φόρμα Καραντζάς»;
Δημήτρης Καραντζάς: – Όχι! Δεν έχω κανένα τέτοιο αίτημα. Δεν ξεκινάω ποτέ με τη λογική «τι φόρμα ή τι μανιέρα θα έχει αυτό;» -είναι καταπληκτικό πως ο όρος «μανιέρα» έχει καταντήσει να είναι αρνητικός ενώ ιστορικά σήμαινε κάτι θετικό για μια Ακαδημία- αλλά με την επιθυμία να δείξω το μηχανισμό και τις αντιδράσεις του ανθρώπινου σώματος. Η Πλατεία Ηρώων είναι δομημένη σε τρεις σκηνές, που βλέπουν το ίδιο έργο από τρεις πλευρές και το ακολούθησα απόλυτα αυτό. Ήθελα να υπάρξει στην παράσταση, η ησυχία της δομής του έργου.
Για μένα, παραστάσεις δεν είναι οι θεατρικές φόρμες ενός σκηνοθέτη, αλλά οι ανησυχίες ενός δημιουργού για επικοινωνία. Κοιτώντας πίσω τις παραστάσεις που έχω σκηνοθετήσει, όσες βγήκαν με μια δύσκολη «φόρμα» επικοινωνίας, ήταν στην ουσία η δική μου δυσκολία για επικοινωνία μαζί τους, γιατί ενδεχομένως δεν ήταν έργα που επέλεξα ο ίδιος, αλλά μου ανατέθηκαν. Δεν ξέρω πώς να κάνω μια καλή παράσταση, δεν ξέρω τι είναι η mise en place, αν δεν έρθει από τη βαθιά μου ανάγκη να συνδεθώ μ΄ ένα έργο.
Αναστάσης: – Αν σου ζητούσα να ξεχωρίσεις τις παραστάσεις που συνδέθηκαν μ’ εσένα προσωπικά;
Δημήτρης Καραντζάς: – Ο Οδυσσεβάχ, το Τέφρα και Σκιά, τα Κύματα, η Ελένη και Ο Κυκλισμός του Τετραγώνου.
Αναστάσης: – Ανακοινώθηκε και η συμμετοχή σου στο Φεστιβάλ Αθηνών, με τη Μήδεια που θα παρουσιαστεί στη Μικρή Επίδαυρο…
Δημήτρης Καραντζάς: – Είναι κάτι που συζητούσαμε καιρό με τον Γιώργο Γάλλο, και ήρθε η στιγμή να γίνει. Θα δουλέψουμε τη Μήδεια με τρεις άντρες ηθοποιούς – Γιώργος Γάλλος, Χρήστος Λούλης, Μιχάλης Σαράντης-. Με αυτή τη δουλειά –ή καλύτερα με αυτό το πείραμα- θέλουμε να δούμε τη Μήδεια από την πλευρά των αντρών. Είναι μια έρευνα για το πώς μπορείς να κατανοήσεις, να χωρέσεις, ν’ αντισταθείς ενδεχομένως σε κάποιες αποφάσεις της από την άλλη πλευρά του φύλου. Θα τεθεί στην παράσταση το θέμα του άλλου φύλου.
