Η φετινή θεατρική σεζόν είναι κατά κάποιο τρόπο αφιερωμένη στον Δημήτρη Δημητριάδη, τόσο ως συγγραφέα όσο κι ως μεταφραστή. Ορέστεια (Γ. Χουβαρδάς) και Λυσιστράτη (Μ. Μαρμαρινός) πέρσι σε μετάφραση Δημητριάδη στην Επίδαυρο, φέτος Οιδίπους Επί Κολωνώ (Στ. Τσακίρης), Δον Ζουάν στην Στέγη (Μ. Μαρμαρινός), Ρομπέρτο Τσούκκο στο Τέχνης (Α. Μπρούσκου) αφορούν λίγες στιγμές από το μεταφραστικό του έργο. Τρωάς στο ΙΜΚ (Σ. Στρούμπος), Θερισμός στο Εθνικό (Δ. Τάρλοου), Τέχνη στο Bios (Δ. Τσιάμης), Αντιφώνηση στα Σονέτα του Σαίξπηρ στο Κυκλάδων (Bijoux de Kant) και ο Γύρος του Κόμπου στο Tempus Verum (Γ. Δούλος) συνέστησαν στο θεατρόφιλο κοινό τη νεώτερη δραματουργία του κορυφαίου Έλληνα συγγραφέα.
Ο Δημήτρης Δημητριάδης μπορεί να μην αρέσει σε ορισμένους για την τόλμη που επιδεικνύει μέσω των πολιτικών του τοποθετήσεων στα δοκίμια (Βδέλυγμα) και τα θεατρικά του έργα (Τόκος, Το άγγιγμα του Βυθού, Θερισμός), αλλά θα είναι πάντα σημείο αναφοράς στις συζητήσεις γύρω από την δραματουργία και την Λογοτεχνία της σημερινής (και της αυριανής) Ελλάδας. Όσοι υπήρξαμε θεατές της παράστασης Αντιφώνηση, είδαμε έναν Δημήτρη Δημητριάδη να λέει με λίγους στίχους και πολλά αισθήματα όλα αυτά που περιγράφουν τα μεγάλα του έργα. Στην ξεχωριστή συνέντευξη που μας παραχώρησε το θέμα που τέθηκε είναι ο Έρωτας, τόσο με την πλατωνική του διάσταση, όσο και με την ολοκληρωτική του ισχύ εξαιτίας ακριβώς της αδυναμίας του ανθρώπου να τον έχει.
Αναστάσης: – Στα έργα σας ο Έρωτας περιγράφεται ως κάτι το Απόλυτο και το ολοκληρωτικό. Ποια η κυριαρχία του πάνω στο άτομο;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Ο Έρωτας είναι κυρίαρχο θέμα στα έργα μου, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πολλές φορές εμφανώς, άλλες όχι. Μπορεί να είναι ολοκληρωτική η παρουσία του και η επιβολή του, αλλά ποτέ δεν είναι ολοκληρωτικός ο ίδιος, είναι ανολοκλήρωτος. Με απασχολεί πολύ αυτή η πλευρά του, γιατί ο έρωτας είναι η μεγαλύτερη δύναμη εντός του ανθρώπου και ταυτόχρονα είναι η δύναμη που έχει υποστεί τις μεγαλύτερες απαγορεύσεις κι αντιστάσεις, οι οποίες έχουν εσωτερικευθεί και λειτουργούν πια εκ των έσω πάνω στην ερωτική του πλευρά κι έκφραση.
Ο έρωτας στα έργα μου δεν είναι ένας έρωτας που εξαντλεί τα όρια του και νομίζω πως στα έργα μου δεν υπάρχει αυτό που λέμε ερωτική σχέση. Η ερωτική σχέση είναι σχεδόν ανέφικτη. Εμφανίζεται ο έρωτας στις διαπροσωπικές σχέσεις και μάλιστα στις δύσβατες σχέσεις που εκ προοιμίου κάνουν τον έρωτα ανέφικτο βάσει του κώδικα ευπρεπισμού και σωστού τρόπου συμπεριφοράς. Περνάει λοιπόν ο έρωτας στο πεδίο των παρεκκλίσεων και της κατάλυσης των συμβάσεων. Ο Έρωτας είναι η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, όλα τ’ άλλα έπονται. Κανένα από τα έργα μου δεν έχει δώσει όλα αυτά που έχει να δώσει ο έρωτας, στέκονται κι αυτά ανεπαρκή μπροστά του, δεν έχουν καταφέρει να μεταδώσουν τις συνέπειές του.
Αναστάσης: – Ο Έρωτας δηλαδή παραμένει ζητούμενο για τους χαρακτήρες των έργων σου;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Βεβαίως! Μα είναι ζητούμενο γιατί δεν καλύπτεται το αιτούμενό τους. Μένει μέσα τους ένα κενό, ένα υπόλοιπο, που είναι κι απείρως μεγαλύτερο αυτού που έχει επιτευχθεί και καλυφθεί και δοθεί και παρθεί.
Αναστάσης: – Είναι ο Έρωτας άνισος ή είμαστε εμείς άνισοι και λειψοί και δεν μπορούμε να τον έχουμε;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Φυσικά ο Έρωτας δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. Έχει βεβαίως μια συμβολική και εικονική σημασία, αλλά ο Έρωτας είμαστε εμείς, ο καθένας μας. Θέτει μάλιστα κάτι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο καθώς ο καθένας μας είναι φορέας ενός πράγματος που υπάρχει σε όλους. Ο καθένας μας είναι φορέας της δικής του έκφρασης του Έρωτα, κι ας εμφανίζει κοινά χαρακτηριστικά σε όλους –πόθος, έξαψη, επιθυμία, τρέλα- αφού ο καθένας τα διαχειρίζεται και τα υφίσταται ανάλογα με αυτό που είναι. Στον Έρωτα, ο καθένας μας αναμετράται με τα όρια του και τα όρια του σε σχέση με την θέση του σ’ ένα περιβάλλον κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό, γεωγραφικό και νομικό ακόμη.
Αναστάσης: – Διακρίνω στους έρωτες που βλέπω στα έργα σας και μια πολιτική διάσταση, πέραν της προσωπικής και συμπαντικής που όλοι οι έρωτες έχουν. Με άλλα λόγια, η πραγμάτωση του Έρωτα ή έστω η δήλωση του προς σ’ ένα πρόσωπο, ένα πλήθος ή ακόμα και σε μία ιδέα, συναποτελεί και πολιτική πράξη κι ανάγκη έκφρασης για τους χαρακτήρες…
Δημήτρης Δημητριάδης: – Και βέβαια έχει και πολιτική και ιστορική διάσταση ο Έρωτας στα έργα μου κι αυτό γίνεται κυρίως αντιληπτό στους μονολόγους. Insenso, Λυκάων, Ομηριάδα, Ο Ευαγγελισμός της Κασσάνδρας… Σε έργα μου όπως αυτά βλέπουμε πως οι χαρακτήρες που έχουν τον χώρο τους, διαγράφεται όλη αυτή η ανάγκη τους για έκφραση μέσω του Έρωτα. Στον Ευαγγελισμό της Κασσάνδρας έχουμε μια κατάκτηση του Έρωτα, ενώ στο Insenso μια διάψευση του Έρωτα με καταλυτική ιστορική τοποθέτηση. Άλλες προεκτάσεις επιτρέπει η περίπτωση της Λίβια Σερπιέρι στο ιστορικό της περιβάλλον με προδιαγεγραμμένη κατάληξη κι άλλες η περίπτωση της Κασσάνδρας που ενέχεται στο μυθικό σύμπαν, όπου μπορείς να διανύσεις άλλα μονοπάτια. Εγώ θα έλεγα πως ο Έρωτας είναι ταυτισμένος με τις συνέπειές του, οι οποίες μάλιστα είναι σχεδόν προεξοφλημένες σε πολλές περιπτώσεις.
Αναστάσης: – Αυτό συνδέεται και με την αγάπη σας για το Αρχαίο Δράμα;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Ας πούμε ναι, γιατί ο Έρωτας έχει και μία τραγική διάσταση και προκαλεί τα όρια του ανθρώπου. Ο Έρωτας όπως και η τραγωδία δεν επικαλείται τις μέσες λύσεις, αλλά κάτι ολοκληρωτικό –όλα ή τίποτα. Δεν ενδιαφέρει πάντως την δραματουργία μου ένα happy ending. Υπάρχουν βεβαίως κι ευτυχισμένοι έρωτες –άσχετα με το αν καταλήγουν κι αυτοί ενδεχομένως σ’ έναν χωρισμό και σε διάφορες απογοητεύσεις- αλλά αυτούς μπορεί να τους αναζητήσει κανείς στο σινεμά. Εμένα μ’ ενδιαφέρει περισσότερο ο Έρωτας ως η δύναμη που κυριεύει τον άνθρωπο και δεν του επιτρέπει –όταν είναι στην γνήσια έκφρασή του- να τον ελέγξει και να επαληθευτούν οι υποσχέσεις του.
Γιατί δεν φτάνουμε όλοι σ’ έναν εκστατικό έρωτα όλοι μας, γιατί δεν υπάρχει το happy ending για όλους τους έρωτες; Γιατί κι ο Έρωτας είναι φθαρτός, δεν είναι αιώνιος, όπως όλες οι άλλες δυνάμεις του κόσμου. Σε αυτό το θέμα παίρνω την θέση του Δον Ζουάν (σ.σ. παρουσιάστηκε στην Στέγη από τον Μαρμαρινό σε μετάφραση Δ. Δημητριάδη) –κι έχω γράψει κι ένα κείμενο για να το υποστηρίξω- που λέω πως δεν είναι ούτε ατιμία ούτε ασέβεια, να διεκδικείς τον έρωτα συνεχώς. Στα έργα μου θίγεται συχνά η επικρατούσα αλήθεια πως ο έρωτας είναι πάντα ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, καθώς περιγράφονται κι έρωτες ανάμεσα σε παραπάνω πρόσωπα.
Αναστάσης: – Πιστεύετε πως υπάρχει αμοιβαιότητα σ’ έναν έρωτα;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Όχι. Θίγεις μάλιστα ένα άλλη μια πτυχή του Έρωτα, την μοναξιά. Νομίζω πως όταν είμαστε ερωτευμένοι –ακόμα και στις περιπτώσεις με ανταπόκριση- είμαστε ακόμα μόνοι γιατί το πρόσωπο με το οποίο είμαστε ερωτευμένοι θέλουμε να μας ανήκει και να μην υπάρχει έξω από εμάς. Θέλουμε να το έχουμε όλο δικό μας και να μην ανήκει ούτε καν στον εαυτό του. Ο έρωτας ενέχει την απόλυτη διεκδίκηση του άλλου. Αυτό συναντάμε και στον Οθέλλο (σ.σ. παρουσιάστηκε στο Vault σε μετάφραση Δ. Δημητριάδη), όπου ο Ιάγος βιώνει μια ερωτική απώλεια από την στιγμή που ο Οθέλλος αφιερώνεται στην Δεισδαιμόνα και βρίσκει τρόπους για να καταστρέψει το πρόσωπο που έχει επιβληθεί.
Αναστάσης: – Εσείς τάσσεστε υπέρ του πλατωνικού έρωτα;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Καταρχήν, να αποσαφηνίσουμε πως ο πλατωνικός έρωτας δεν είναι ο ανολοκλήρωτος έρωτας, ο πλατωνικός έρωτας ενέχει την σεξουαλική πράξη. Υφίσταται ανάμεσα σ’ έναν φέρελπι νέο και έναν σοφότερο και μεγαλύτερο άντρα, που συνδέονται τόσο πνευματικά όσο και σεξουαλικά. Ο νέος μέσω αυτής της σύνδεσης, ανδρώνεται κι αποκτά μια σχέση με την φύση του και με την ερωτική του πλευρά.
Πρόκειται για μία σύνδεση, ας την πούμε δημοκρατική, με την έννοια ότι ο μεγαλύτερο ξέρει πως η σχέση του με τον νέο είναι παροδική αφού κι ο ίδιος έχει περάσει από μία αντίστοιχη σχέση με μεγαλύτερό του ως νέος. Ο μεγαλύτερος κερδίζει από αυτή την σύνδεση την χαρά ότι απόλαυσε τον έρωτα του και ταυτόχρονα εκπληρώνεται ο μορφωτικός χαρακτήρας της σύνδεσής τους. Συνήθως, αυτοί οι νέοι προετοιμάζονταν και για πολιτικά αξιώματα. Ενδεχομένως, κι ο ίδιος ο Πλάτωνας πέρασε μία τέτοια σχέση με τον Σωκράτη.
Αναστάσης: – Στα Σονέτα σας (σ.σ. Αντιφώνηση, παρουσιάστηκε την Μ. Τετάρτη στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων), είδαμε έναν έρωτα με διαφορά ηλικίας…
Δημήτρης Δημητριάδης: – Εκεί ωστόσο ο Έρωτας ήταν ανεπίδοτος. Στα Σονέτα παίζουν ρόλο κι άλλα ζητήματα πέραν από την ηλικία, όπως η απόσταση, η νοοτροπία –που θα χαρακτήριζα απορριπτική- και από ένα σημείο και μετά ο θάνατος. Ο Νέος στα Σονέτα είναι το ανεπίδοτο και το ανέφικτο, το εντελώς απρόσφορο. Όλα τα Σονέτα μου αυτά όπως και τα σαιξπηρικά απευθύνονται στον Νέο και μέσα από αυτή τη σύνδεση εκτίθενται όλα όσα σχετίζονται με τον ανεπίδοτο Έρωτα. Τίθενται πολύ ακραία θέματα: ο χρόνος, η φθορά, η απελπισία, η μοναξιά, ο θάνατος. Στην δική μου σύνδεση με τα Σονέτα, μετέτρεψα την Μαύρη Κοπέλα, στο «Μαύρο» όχι ως χρώμα, αλλά ως διάσταση. Το «Μαύρο» είναι οι σκοτεινές διαστάσεις όλων των ανωτέρω.
Αναστάσης: – Στον Γύρο του Κόμπου, που έκανε πρεμιέρα αυτή την εβδομάδα, δεν έχουμε επίσης έναν πλατωνικό έρωτα ανάμεσα στον Αρίσταρχο Ερμίδη και τον Αλμπερτίνο;
Δημήτρης Δημητριάδης: – Το λες πλατωνικό επειδή είναι ένας μεγάλος που του αρέσει ένας νέος; Δε θα τον χαρακτήριζα πλατωνικό έρωτα γιατί δεν αποκρύπτεται ούτε μειώνεται το ερωτικό ενδιαφέρον του φιλοσόφου για τον Αλμπερτίνο αλλά δεν διαμορφώνεται μια πνευματική σύνδεση ανάμεσά τους. Ο Ερμίδης είναι ένας σύγχρονος Πλάτωνας που κάνει το ταξίδι του στην Σικελία και θίγεται όλο το ζήτημα της ερωτικής επιθυμίας που εκφράζει η πλατωνική φιλοσοφία του έρωτα.
Αυτή η φιλοσοφία που εκθέτεται και στο Συμπόσιο –που θεωρείται ένας ερωτικός διάλογος- είναι η υπέρβαση του Έρωτα, γιατί ο διάλογος αυτός εκθειάζει μεν τον Έρωτα, αλλά με την εμφάνιση της Διοτίμα καταρρίπτεται η πλευρά του σώματος, των αισθήσεων και της άμεσης έλξης και παραμένει μόνο η πλευρά του πνεύματος και της ψυχής. Επομένως τι είναι αυτός ο έρωτας που καταλήγει άυλος και υπερβατικός; Υπάρχει ανθρώπινος έρωτας χωρίς σώμα; Α-νοησίες. Μου κάνει εντύπωση πως μπορούμε επί τρεις χιλιετίες να ισχυριζόμαστε πως ο έρωτας υπάρχει έρωτας χωρίς σώμα. Νομίζω πως είναι ο έρωτας δύσκολος ως υπόσταση διανοητική, αισθησιακή και αισθηματική, αλλά τον δυσκολεύουμε κι εμείς προσπαθώντας να τον απαγορεύσουμε. Έχουμε μετατρέψει τον έρωτα σε ναρκοπέδιο, σε παγωμένη ζώνη.
