Το Μουσείο Μπενάκη φιλοξενεί από τις 6 Νοεμβρίου έως και τις 11 Ιανουαρίου την πολυσυζητημένη κολεκτίβα «Depression Era, στην εποχή της ύφεσης», που παραπέμπει από τον τίτλο και μόνο σε ένα project που στόχο έχει να αναδείξει ξανά το θέμα της κρίσης στην Ελλάδα. Παρουσιάζονται περισσότερες από 250 φωτογραφίες, βίντεο και κείμενα, δείγμα της δουλειάς όσων απαρτίζουν αυτή την ομάδα καλλιτεχνών, δημοσιογράφων, συγγραφέων, αρχιτεκτόνων που απώτερο στόχο έχουν να προβάλουν την αξία της συλλογικότητας και να διευρύνουν τον διάλογο αναφορικά με ότι συμβαίνει αυτή τη στιγμή σε πολιτικό, κοινωνικό και αισθητικό επίπεδο. Παρακάτω θα αναλυθούν και θα διερευνηθούν τα στοιχεία που ενδεχομένως έχουν ξεχωρίσει από αυτή την προσπάθεια όπως επίσης και το κατά πόσο η παρουσίαση αυτής της έκθεσης (που στήθηκε χωρίς τις συμβουλές κάποιου επιμελητή αλλά από την ίδια την κολεκτίβα) παραμένει συνεπής στους στόχους που θέτει.

Λίγα λόγια για την κολεκτίβα


Η κολεκτίβα Depression Era ιδρύθηκε το 2011 με σκοπό να αρθρώσει έναν συλλογικό λόγο και να πάρει θέση απέναντι στους ραγδαίους οικονομικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων ετών. Σήμερα το συλλογικό έργο Depression Era αριθμεί 36 μέλη – φωτογράφους, κινηματογραφιστές, ερευνητές, συγγραφείς, designers, καθηγητές, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους και θεωρητικούς που έχουν έδρα την Αθήνα και δεν είναι άλλοι από τους Θεοφάνη Αβραάμ, Λουκά Βασιλικό, Πάσκουα Βοργιά, Χρυσούλα Βούλγαρη, Ειρήνη Βουρλούμη, Μαρίνα Γιώτη, Γιώργο Γρυπαίο, Γιώργο Δρίβα, Γιάννη Θεοδωρόπουλο, Χάρη Κακουλίδη, Χρήστο Καπάτο, Κώστα Καψιάνη, Πάνο Κιάμο, Νικάνδρη Κουκουλιώτη, Πέτρο Κουμπλή, Πέτρο Μπαμπασίκα, Τάσο Λάγγη, Μαρία Λούκα, Μαρία Μαυροπούλου, Δημήτρη Μιχαλάκη, Γιώργο Μουτάφη, Νίκο Ξυδάκη, Γιώργο Πρίνο, Δημήτρη Ραπακούση, Γιώργο Σαλαμέ, Σπύρο Στάβερη, Όλγα Στεφάτου, Αγγελική Σβορώνου, Βαγγέλη Τάτση, Μαρίνο Τσαγκαράκη, Δημήτρη Τσουμπλέκα, Παύλο Φυσάκη, Γιώργο Χαρίση, Γιάννη Χατζηασλάνη, Ζωή Χατζηγιαννάκη και Χριστίνα Ψαρρά. Φιλοδοξία της κολεκτίβας, όπως εκφράζεται από τα μέλη της, είναι να αποτυπώσει – μέσα από εικόνες και κείμενα – γεγονότα και καταστάσεις που είναι χαρακτηριστικές της περιόδου ύφεσης και που αφορούν όχι μόνο στην οικονομική αλλά και στην πολιτική, ιδεολογική, ηθική και αισθητική κρίση όπως και τις ραγδαίες μεταβολές που αυτή προκαλεί στην ελληνική κοινωνία, καθώς διαμορφώνεται ένα ριζικά νέο τοπίο στο μετέωρο του σοκ και της αναζήτησης ενός νέου οράματος. Η κολεκτίβα πλαισιώνεται από την ΜΚΟ «ΚΟLEKTIV8»

ΚΑΙΡΟΣ

4a3092b1d931b0fe940b3b1481eb6ddbH έκθεση διαχωρίζεται σε πέντε ενότητες – Σταθμούς με πρώτη τον «Καιρό». Το εισαγωγικό έργο της έκθεσης αλλά και αυτής της ενότητας είναι η «Αυτοπροσωπογραφία» του Γιάννη Θεοδορόπουλου όπου αποτελεί εξαιρετική επιλογή για την έναρξη της εξιστόρησης, λόγω της συσχέτισης του με την καθημερινή  πολύπλευρη σύνθλιψη του Έλληνα. Άλλα έργα που απαρτίζουν αυτή την ενότητα είναι το “Facing West” του Γιώργου Γρυπαίου που μας αντιστρέφει την εικόνα της πόλης προκαλώντας μας να προσδιοριστούμε όχι στο μέχρι τώρα οικείο μας περιβάλλον αλλά σε ένα χαοτικό τοπίο και λειτουργεί ίσως σαν προάγγελος των σχεδόν αμέτρητων αντιθέσεων που θα επακολουθήσουν. Ακολουθεί μια σειρά φωτογραφιών του Γιώργου Πρίνου από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και του Σπύρου Σταβέρη με τίτλο “High Society”  όπου ο συνδυασμός τους αναδεικνύει ένα αρκετά ενδιαφέρον αποτέλεσμα.

Παρόλο που η εν λόγω έκθεση προβάλλει ένα μωσαϊκό – ένα κολάζ εικόνων, κειμένων, βίντεο με κοινό παρονομαστή την πολυδιάστατη κρίση που βιώνουμε, παρατηρούμε στην πρώτη εισαγωγική ενότητα να αναδύεται μια ανάγκη για χρονολογική τοποθέτηση. Η αφετηρία λοιπόν είναι αρκετά διαδραστική διότι εδώ ο επισκέπτης τοποθετείται στο χρόνο και στο χώρο με οικείες εικόνες που παραπέμπουν σε γεγονότα που μας είχαν καθηλώσει αμήχανους. Παρατίθενται διαδοχικά φωτογραφίες που φέρνουν στη μνήμη μας τα σκάνδαλα των Ολυμπιακών Αγώνων που τους μετέτρεψαν από ένα συναρπαστικό αθλητικό θέαμα σε ένα θλιβερό υποκριτικό γεγονός σε συνδυασμό με αυτά της αλόγιστης απληστίας των κοσμικών που στις αρχές του 2000 λειτούργησαν μέσω του lifestyle ως πρότυπα στα μικροαστικά στρώματα τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή λόγω του επίδοξου νεοπλουτισμού. Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου, όπως πολύ εύστοχα σημειώνει στα κείμενά του ο Δημήτρης Μιχαλάκης για την δουλειά του “Burnout”, περιλαμβάνουν από το 2009, πάνω από 4000 αυτοκτονίες ανθρώπων λόγω του αδιεξόδου της κρίσης. Βρισκόμαστε λοιπόν ξεκάθαρα σε μια καταθλιπτική παρακμάζουσα εποχή που προοδευτικά έχει οδηγήσει στην ανασφάλεια, το φόβο ακόμα και το θάνατο.

ΤΑ ΚΟΙΝΑ

46e0ba145f1716b7bd61bfd47f7f54fc  Προχωρώντας στον επόμενο Σταθμό, με τίτλο «Τα κοινά», στόχος είναι να  αναλογιστούμε ότι η ίδια εποχή που έχει οδηγήσει στο φόβο και την παθητικότητα, σε ένα μεγάλο βαθμό εξυπηρετεί και προάγει τόσο την αλληλεγγύη όσο και τη συλλογικότητα. Αυτή η θεματική ενότητα εστιάζει στα κοινά που μπορούμε να αναγνώσουμε πίσω από τις εικόνες. Από έναν κοινό χώρο έως ένα κοινό αγώνα ή μια κοινή πόλη. Συναντούμε έργα του Χάρη Κακουλίδη που μας παρουσιάζει κτήρια «κοινωνικής θωράκισης» που με ίδιες ταυτότητες δημιουργούν ένα καταφύγιο. Μια «πόλη καταφύγιο» λοιπόν, ο τίτλος του έργου του που μας θέτει το ερώτημα εάν τελικά καταφεύγουμε σε ή απομακρυνόμαστε από μια τέτοια πόλη. Αναγνωρίζουμε παρακάτω την οδό Αχαρνών μέσα από τα έργα του Δημήτρη Ραπακούση όπου το γνώριμο κοινό πρόβλημα της υποβάθμισης του ιστορικού κέντρου της Αθήνας μας έκανε να αναρωτηθούμε πώς κατέληξαν οι γειτονιές των κεντρικών περιοχών να τοποθετηθούν στο περιθώριο της αθηναϊκής ζωής. Μια περιοχή καταφύγιο, σε διάλογο με το παραπάνω ερώτημα, αυτή τη φορά όμως για μετανάστες που έχουν έρθει στην Αθήνα με όνειρα για μια καλύτερη ζωή. Παραμένοντας στην κεντρική ιδέα του τόπου, στεκόμαστε στη σειρά έργων του Μαρίνου Τσαγκαράκη με τίτλο “Non- places of transition”, όπου ως “Non-places” χαρακτηρίζει χώρους όπου μικρά μαγαζιά, ολόκληρες γειτονιές (σαν αυτές της οδού Αχαρνών του Δημήτρη Ραπακούση), ακόμα και μεγαλύτερες περιοχές, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια έσφυζαν από ζωή, έχουν επηρεαστεί δραματικά και πλέον στερούνται την ευκρίνεια μιας ταυτότητας. Η επέκταση αυτών των κοινών χώρων είναι ραγδαία λόγω της κρίσης, ενώ κοινό χαρακτηριστικό αυτού του φαινομένου είναι ο συμβιβασμός από μεριάς του πολίτη που κατοικεί εκεί, αναδεικνύοντας μέσω αυτής ανοχής την αλλαγή και την απαξίωση που έχει επιφέρει η κρίση στο αστικό περιβάλλον.
kairosΠαρατηρώντας αυτές τις εικόνες της μεταλλαγμένης Αθήνας, αναλογιζόμαστε πόσο κοινός είναι τελικά αυτός ο τόπος και που βρισκόμαστε σε σχέση με αυτό το «κοινό σπίτι». Είναι αναρίθμητες οι σκέψεις και οι θεωρίες που έχουν εμφανιστεί από την αρχαιότητα για να προσδιορίσουν την εστία, τον τόπο, την πόλη και θα ξεχωρίσω σε αυτό το σημείο την επισήμανση του Walter Benjamin στο Passagenwerk για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όταν στοχαζόμαστε πάνω στο κατοικείν. Αναφέρει  από τη μία ότι υπάρχει το Interior και από την άλλη η μεγάλη πόλη – ο μπωντλαιρικός πλάνητας – όπου τίθεται το θέμα του εσωτερικού χώρου μόνο στην πολιτισμική συνθήκη του «έξω», το οποίο είναι ένα αστικό «έξω», ένα «έξω» πολιτικό. Από την άλλη μεριά, το εσωτερικό, από τον 19ο αιώνα, στο απόγειο του καπιταλισμού θα πάρει τη μορφή του διαμερίσματος-κουτιού για ανθρώπους, με το ανθρώπινο αποτύπωμα πάνω τους, όπως υπάρχουν κουτιά για παπούτσια, για καπέλα κλπ. Ουσιαστικά αναφέρεται  στην «πολιτικοποίηση του αστικού χώρου», την «πολιτικοποίηση της πόλης» μέσω των κύκλων της γαλλικής δημοκρατίας που (επανα)τίθεται η έννοια του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου. Ξανακοιτώντας όμως αυτήν την εικόνα της οδού Αχαρνών στριφογυρίζει την ίδια στιγμή στο νου μας και ο Καρούζος που περιπλανήθηκε για πάνω από 40 χρόνια στην Αθήνα και τράφηκε από εικόνες που εξύμνησαν αυτή την πόλη, οι οποίες πια φαίνεται να μην μας αφορούν. Τις αναπολούμε όμως;

«Να θυμηθείς τον κόσμο πάλι
Θυμήσου το παρόν
οι ξύλινες σκάλες που προσμένουν άλικα
τα μανταρίνια είναι κίτρινος Χριστός μέσ’ στις αυλές..

ΚΡΙΣΗ

Βρισκόμαστε στον σταθμό 3, με τίτλο «Κρίση». Ανακαλύπτουμε πολυδιάστατα τις προεκτάσεις της κρίσης από το προσωπικό έως το κοινωνικό επίπεδο. Σαφέστερα, η εν λόγω ενότητα παρουσιάζει την κρίση μέσω πολλών και διαφόρων κρίσεων.

04_Hatziyianaki Συναντώντας το έργο της Ζωής Χατζηγιαννάκη, «Μυστικά και κρίσεις» όπου παρουσιάζει κτήρια του κέντρου της Αθήνας, είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε οικοδομήματα που στεγάζουν ή στέγαζαν, δημόσιους οργανισμούς. Τα έργα παρατίθενται ως δίπτυχα όπου στην αριστερή μεριά βλέπουμε το κτήριο και στην δεξιά σε  μεγέθυνση μια θολή λεπτομέρεια παραθύρου από την φωτογραφία του κάθε κτηρίου. Ο φακός της Χατζηγιαννάκη εκπληρώνει την επιθυμία  για την κρυφή, σχεδόν ηδονοβλεπτική, διείσδυση του βλέμματος στα περάσματα του ιδιωτικού χώρου του δημόσιου κτηρίου προσπαθώντας να αποκαλύψει τα μυστικά που κρύβει και να επιβεβαιώσει τις ασαφείς κατηγορίες διαφθοράς εναντίον του.

Παραμένοντας στο εσωτερικό και εξωτερικό σκηνικό των δημοσίων κτηρίων, συναντούμε το έργο της Ειρήνης Βουρλούμη με τίτλο «Εν αναμονή». Το έργο αυτό όπως μας εξηγεί η ίδια αποτελεί μια εξερεύνηση της Αθήνας ως «σκηνικό» πάνω στο οποίο διαδραματίζεται η οικονομική κρίση. Μέσα από αυτή τη σειρά εικόνων προσπαθεί να αιτιολογήσει πως αυτά τα υποτιθέμενα μονότονα στοιχεία της αστικής ζωής σχετίζονται με την οικονομική κρίση. Αναδεικνύει μια “kitsch” και σουρεαλιστική ατμόσφαιρα αυτών των κτηρίων τονίζοντας πως το εσωτερικό τους αποκαλύπτει μια σχεδόν αναχρονιστική και γυμνή αισθητική. Τέλος, σημειώνει πως όπως ο ελληνικός λαός, έτσι και αυτοί οι χώροι υπάρχουν ‘εν αναμονή’  του μέλλοντός τους.

Στη συνέχεια της συγκεκριμένης ενότητας βλέπουμε έργα του Πάνου Κιάμου, όπου ενώνει φωτογραφικό υλικό που έχει συλλέξει από νυχτερινά κέντρα στα οποία εργαζόταν ως φωτογράφος προκειμένου να δημιουργήσει ατομικά και συλλογικά ταυτόχρονα πρόσωπα-πορτραίτα που ξαναγίνονται ένα και δημιουργούν νέες αναγνώσεις. Ο ίδιος σημειώνει «Είναι πορτραίτα που περιμένουν να σου ψιθυρίσουν. Αυτό που είμαστε, αυτό που φανταζόμαστε ή θέλουμε να είμαστε , αυτό που θα θέλαμε οι άλλοι να βλέπουν σε εμάς».

22 Συνεχίζοντας στον σταθμό 3, συναντούμε έργα του Κώστα Καψιάνη με τίτλο “Bliss”, που παρουσιάζουν κλειστές πύλες πολυτελών σπιτιών που μοιάζουν περισσότερο με φρούρια προφύλαξης από πιθανές εισβολές. Αναφέρεται σε ένα κλειστό σύμπαν που δημιουργείται μακριά από τις γειτονιές, τις κοινότητες και την κοινωνία και δίνει προτεραιότητα στη διασφάλιση της απομόνωσης και στη διατήρηση του νεοπλουτισμού. Μια άλλη σειρά που αξίζει να αναφερθεί είναι αυτή της Μαρίας Μαυροπούλου με τίτλο “Still Life”. Μία νεκρή φύση λοιπόν, που λειτουργεί συνειρμικά, σαv χαρτιά μιας τράπουλας που σε κάθε ανακάτεμα αφηγείται και μια διαφορετική ιστορία. Προχωρώντας προς το τέρμα του σταθμού, στεκόμαστε μπροστά σε μια σειρά από τοπία του Πέτρου Κουμπλή με τίτλο “In Landscapes”.
Πρόκειται για φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στα προάστια της Αθήνας και αποπνέουν μια σιωπή που μοιάζει να περικυκλώνει τη θορυβώδη  και απελπισμένη κραυγή που ακούγεται από την πρωτεύουσα. Ολοκληρώνοντας την ενότητα θα αποτελούσε σοβαρή παράλειψη να μην αναφερθούμε στο έργο του Γιώργου Δρίβα “Sequence Error”. Πρόκειται για μια βίντεο προβολή εμπνευσμένη από τη γνωστή φράση του Κάρλ Μάρξ «Η ιστορία επαναλαμβάνεται πρώτα ως τραγωδία και έπειτα ως φάρσα». Σε αυτό το βίντεο ο θεατής είναι σε θέση να αναγνωρίσει δυο ιστορικούς λόγους του 20 αιώνα που μέσω του παντρέματος τους, γίνονται πιο επίκαιροι από ποτέ σένα εταιρικό περιβάλλον όπου δύο άντρες μιλούν στις επαγγελματικές ομάδες τους (εργάτες απέναντι σε υψηλόβαθμα στελέχη). Ο ένας λόγος ανήκει στον Τσε Γκεβάρα (1963), και ο άλλος στον στρατηγό Μάρσαλ (1947) και το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.

Αναμφίβολα η συγκεκριμένη ενότητα, τόσο σε νοηματικό όσο και σε θεματικό επίπεδο, επαναφέρει τη βάση της συζήτησης  για την κρίση. Ο όρος κρίση υπό την έννοια της ασθένειας, περιγράφει την άσχημη τροπή της  κατάστασης ενός ατόμου που ασθενεί και το χρονικό όριο που βρίσκεται σε αυτή είναι πεπερασμένο κατά τον Ιπποκράτη. Έχει καθιερωθεί η αναφορά του όρου «κρίση» ο οποίος υπονοεί ότι το τέλος αυτής της πλέον καθολικής κατάστασης, θα επέλθει σύντομα είτε λυτρωτικά είτε καταστροφικά. Η συγκεκριμένη ενότητα αγγίζει τις πολύπλευρες και πολυσήμαντες συνέπειες αυτής της ασαφούς και αμφίβολης «κρίσης» στο άτομο, στην κοινωνία, στην πόλη και στον τόπο γενικότερα. Με αφορμή τις παραπάνω  εικόνες, αναλογιζόμαστε τις αμέτρητες διατυπώσεις που μας έχουν βομβαρδίσει τα τελευταία χρόνια για την αντικειμενική και υποκειμενική διάσταση της κρίσης. Ξεχωρίζει σε αυτό το σημείο η πολύ εύστοχη προσέγγιση του Τόφλερ που ως κρίση χαρακτηρίζει την προσαρμοστικότητά μας στις αλλαγές. Πρόκειται για αλλαγές οι οποίες προκάλεσαν, σε όλες τις περιοχές του ατομικού και κοινωνικού βίου «το τέλος της μονιμότητας». Εκείνο λοιπόν που έχουμε να κάνουμε είναι να βοηθήσουμε την προσαρμογή μας στο παρόν κοιτάζοντας (και αντλώντας αισιοδοξία από) το μέλλον.

ΠΑΘΗΜΑ

6f0c1a946924bce9e33fde797006b48cΟδεύοντας προς το τέλος της ιστορίας συναντούμε τον σταθμό 4 με τίτλο «Πάθημα». Παρατηρούμε ως επί το πλείστων έργα πιο προσωποκεντρικά. Κυριαρχεί η ιστορία που πλαισιώνει τις προσωπογραφίες και ο θεατής εδώ καλείται να ανακαλύψει το μυστήριο που καλύπτει τη ζωή αυτών των ανθρώπων, το εκάστοτε πάθημα- συνέπεια της κρίσης σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο. Ξεχωρίζουμε το έργο της Όλγας Στεφάτου με τίτλο “Cast in the wind”. Πρωταγωνίστρια του έργου η Αγγελική όπου βιωπορίζεται υπό τραγικές συνθήκες μιας και ζει με μηδενικό εισόδημα με τον 16χρονο γιο της. Η Αγγελική κατάγεται από την Μολδαβία, διαγνώστηκε με σκλήρυνση κατά πλάκας στα κάτω άκρα, ο σύζυγος της καταγόμενος από το Πακιστάν την εγκατέλειψε και ο μικρός γιος της Αλέξανδρος συναντά αμέτρητα εμπόδια για να βρει δουλειά αφού δεν διαθέτει ελληνική υπηκοότητα, παρά το γεγονός ότι γεννήθηκε εδώ. Τον Απρίλιο του 2014 τους κοινοποιείται ειδοποίηση έξωσης και η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος διακόπτεται για δεύτερη φορά, με αποτέλεσμα μητέρα και γιος να παλεύουν με κάθε δυνατό τρόπο ώστε να μη βρεθούν στον δρόμο. Σε κοινό διάλογο συναντούμε τα έργα του Χρήστου Καπάτου με τίτλο «Η φωνή του Αντώνη». Πρόκειται για την ιστορία του πατέρα του, που μετά από μια σειρά εγκεφαλικών επεισοδίων αντιμετωπίζει σοβαρές ομιλητικές δυσλειτουργίες. Ο ίδιος έχει βρει τον τρόπο επικοινωνίας του μέσα από τα γραπτά του που κάποιες φορές δεν βγάζουν νόημα.
Η καταγραφή της ζωής του Αντώνη από τον Χρήστο Καπάτο είναι ένα ημερολόγιο για τη φωνή του Αντώνη. Παράλληλα ανακαλύπτουμε το έργο του Λουκά Βασιλικού με τίτλο “Home”. Πρόκειται για μια αυτοβιογραφική αναφορά στην οικογένεια που ψάχνει να βρει μια σύγχρονη νοηματοδότηση της εσωτερικής ψυχολογικής σύνθεσης της ελληνικής οικογένειας. Αναφέρεται στους νέους που επιστρέφουν στην πατρική στέγη ανήμποροι να αντεπεξέλθουν στις δυσβάσταχτες οικονομικές απαιτήσεις. Η συγκεκριμένη σειρά είναι ακόμα μια πρόκληση στο θεατή να αναλογιστεί με νέους όρους τη δική του οικογένεια. Παραμένοντας στην ενότητα, ξεχωρίζουμε ακόμα μια αξιοσημείωτη σειρά με τίτλο “I had a dream” του Πέτρου Μουτάφη που αγγίζει το αξεπέραστο πρόβλημα της ζωής των μεταναστών στην Αθήνα με αφορμή την ιστορία του Adam που «είχε το όνειρο» να φτιάξει τη ζωή του στην Ελλάδα. Ο ίδιος είναι πατέρας 5 παιδιών, περίμενε πως θα αντιμετώπιζε δυσκολίες αλλά σίγουρα δεν φαντάστηκε πως θα έμενε σε ένα κατειλημμένο κτήριο χωρίς καν τρεχούμενο νερό.
Πολύ περισσότερο δεν περίμενε πως θα άφηνε την Ελλάδα εξαιτίας της ανεργίας. Ο Adam δεν επέλεξε να φύγει από το Σουδάν αλλά αναγκάστηκε εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου. Τώρα, αναγκάζεται να φύγει από την Ελλάδα εξαιτίας ενός άλλου πολέμου, του οικονομικού.

Πέρα από την θεματική υποενότητα των προσωπικών ιστοριών με κοινό χαρακτηριστικό τον αντίκτυπο της κρίσης στις ζωές των πρωταγωνιστών, στο συγκεκριμένο σταθμό εκτίθενται και έργα που αναφέρονται στο γενικότερο κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο της κρίσης στη μνημονιακή Αθήνα, ακριβώς  όπως σε όλη την έκταση της έκθεσης υπό την ομπρέλα του μωσαϊκού. Με αφορμή τις παραπάνω ιστορίες, αξίζει να εστιάσουμε σε αυτή την διάχυτη κατάθλιψη για την οποία μιλούν τα έργα  της έκθεσης αλλά που είναι πιο ευδιάκριτη εδώ μιας και είμαστε σε θέση να διαβάσουμε ανθρώπινα πρόσωπα. Με αφορμή μια ομιλία της Κατερίνας Μάτσα για την εν λόγω έκθεση, και τη σχέση της τέχνης με τον ακτιβισμό, αξίζουν κάποια σχόλια για το πως βιώνει την κατάθλιψη το άτομο που πλήττεται από αυτή την απροσδιόριστη κρίση. Το άτομο ως μέλος της κοινωνίας αδυνατεί να βρει τη θέση του σε αυτό το περιβάλλον που νοσεί. Πλημμυρίζει από ένα αίσθημα δυσφορίας αφού καλείται να διαχειριστεί την απώλεια τόσο της υλικής όσο και της άυλης υπόστασης του και αυτό που το χαρακτηρίζει είναι ένα πένθιμο μούδιασμα σε ένα περιβάλλον κατάρρευσης. Το άτομο που βιώνει αυτή την κατάσταση αδυνατώντας να βρει τον ρόλο του στην κοινωνία, επαναπροσδιορίζει τη συλλογικότητα ως μηχανισμό προστασίας. Εύλογο σε μια τέτοια καταστροφική κατάσταση είναι το γεγονός ότι η συλλογικότητα, όταν το άτομο είναι δεκτικό, μπορεί να λειτουργήσει ως αυτοπροστασία και αυτός είναι ο λόγος που σε τέτοιες περιόδους ανθούν οι συλλογικές ομάδες.

ΜΕΤΑ


OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Ο σταθμός 5 είναι και ο τελευταίος της έκθεσης και φέρει την ονομασία «Μετά».Η κολεκτίβα χρησιμοποιεί τον τελευταίο τοίχο της έκθεσης αναρτώντας κείμενα που λειτουργούν είτε συμπληρωματικά είτε επεξηγηματικά είτε συνειρμικά σε σχέση με τα έργα. Σκοπός του εγχειρήματος είναι  να μη δοθεί ένα συγκεκριμένο τέλος, αλλά  να λειτουργήσει ίσως  ως μια αφετηρία για περαιτέρω προβληματισμό για το αν υπάρχει και πώς θα μπορούσε να οριστεί το «Μετά». Στο συγκεκριμένο χώρο παρατίθενται  κείμενα που αντιπροσωπεύουν την ομάδα και αποτελούν την πηγή έμπνευσης τους.

Εν κατακλείδι


Είναι σχεδόν αναρίθμητες οι εκθέσεις που έχουν παρουσιαστεί στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια με θέμα την κοινωνικό- οικονομικό- πολιτιστική κρίση. Μπορούμε όλοι να θυμηθούμε είτε ατομικές είτε ομαδικές εκθέσεις, χαρακτηριστικό παράδειγμα των οποίων αποτελεί η πρόσφατη biennale με τίτλο “Agora” που πραγματοποιήθηκε συμβολικά το 2014 στο πρώην Χρηματιστήριο Αθηνών. Οι καλλιτέχνες προσπαθούν όλα αυτά τα χρόνια  να αποτυπώσουν το πρόβλημα σε κάθε πιθανή του διάσταση κι έτσι φτάνουμε σε ένα σημείο να νιώθουμε πολύ οικεία με εικόνες καταστροφής που αντικατοπτρίζουν την καθημερινότητα μας. Η εν λόγω έκθεση, με τίτλο “Depression Era, στην εποχή της ύφεσης”, συνεχίζει να είναι επίκαιρη σε θεματολογία και απόδοση. Λειτουργεί ως πολιτική διαδήλωση, αν κρίνουμε και από την τελευταία ενότητα, το «Μετά», που θυμίζει μανιφέστο και συμπληρώνει την εικόνα ενός παζλ διαμαρτυρίας. Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι παρόλο που στην έκθεση υπάρχουν διάχυτα πολύ μεγάλης έκτασης κείμενα, δεν σημαίνει ότι ο επισκέπτης δεν μπορεί να αντιστρέψει τα μηνύματα. Για παράδειγμα, ενώ αναφέρεται συχνά ο όρος «λευκός θόρυβος» των ΜΜΕ και η σχεδόν εγκληματική επιρροή που έχουν στο θεατή λόγω της διαστρέβλωσης και της καταστροφολογίας, παράλληλα αναγνωρίζουμε πολλές τέτοιες εικόνες που παραπέμπουν σε ρεπορτάζ δελτίου ειδήσεων και στέκονται μόνες τους με κίνδυνο ο θεατής να λάβει διαφορετικά μηνύματα. Επίσης, παρά το γεγονός ότι η εικαστική ομάδα επιλέγει να παρουσιάσει τα έργα ως κολάζ- μωσαϊκό, την ίδια στιγμή διαχωρίζει την έκθεση σε ενότητες πιθανώς για να εξυπηρετήσει τον θεατή. Εντούτοις τοποθετεί έργα σε ενότητες που αδιαμφισβήτητα είτε χαρακτηρίζουν οφθαλμοφανώς κάποια άλλη ενότητα, είτε δεν μπορούν να συνομιλήσουν με τα υπόλοιπα και σε αυτή την περίπτωση η ταυτοποίηση του «μωσαϊκού», δεν αρκεί για να εξηγήσει μια τέτοια επιλογή. Καταλήγοντας, δεν μπορούν να μην τονιστούν τα δύο σημαντικότερα ερωτήματα που γεννιούνται στο θεατή κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του. Το πρώτο συνδέεται με την επιλογή του χώρου και το πως ερμηνεύεται η φιλοξενία μιας τέτοιας έκθεσης από τη μεριά του φορέα. Αντιστρέφοντας το συλλογισμό, θα πρέπει να αναρωτηθούμε κατά πόσο προσδίδεται επιπλέον αξία σε κάποιες περιπτώσεις λόγω της βαρυσήμαντης θεσμικής δύναμης του μουσείου. Το δεύτερο αλλά εξίσου σημαντικό, είναι το κατά πόσο η εν λόγω έκθεση έχει να προσφέρει κάτι καινούργιο πάνω στο θέμα που πραγματεύεται. Με άλλα λόγια, ο επισκέπτης εύλογα διερωτάται αν υπάρχουν διαφοροποιήσεις από ότι έχει ήδη ειπωθεί σε όμοιες εκθέσεις των τελευταίων χρόνων.

 

Πηγές


‘Αλβιν Τόφλερ, Το τρίτο κύμα, (Μετφ. Ερ. Μπαρτζινόπουλος), Αθήνα: Κάκτος, 1982

http://www.depressionera.gr/

http://el.wikipedia.org/wiki/Ιπποκράτης

Νίκος Καρούζος, Τα Ποιήματα. Α΄ (1961-1978) Ίκαρος εκδοτική εταιρεία, 4η έκδοση

Karsten Schubert, The Curator’s Egg, the evolution of the museum concept from the French revolution to the present day, 3rd edition, London, 2009

http://www.petroskoublis.com/

Προηγούμενο άρθρο«Περί Γκρεκόνων Σκιάς- Ηγεμόνες, Ησυχία και Εξέγερση στον Τροϊκό Μεσαίωνα», του Βαγγέλη Χερουβείμ
Επόμενο άρθρο«Η Φαμέγια», της Αντωνίας Ζεβόλη- Νταουντάκη