Annie Hall: Η κινηματογραφική αναπαράσταση του κύκλου μιας σχέσης. Μια σπουδή πάνω στην ζωή, τις νευρώσεις και τις ανασφάλειες του ανθρώπου που ζει σε μια μητρόπολη όπως η Νέα Υόρκη. Ή μια «υπαρξιακή κωμωδία» που διερευνά με χιούμορ και αυτοσαρκασμό έννοιες όπως ο έρωτας, η ζωή και ο θάνατος; Μάλλον όλα αυτά μαζί! Όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος ο Woody Allen το Annie Hall αποτελεί ένα σημείο καμπής για την καριέρα του. Το σημείο που αφήνει πίσω τις ξέφρενες κωμωδίες που τον κατέστησαν διάσημο και απασχολείται με έναν ρεαλιστικό και προσωπικό τόνο με όλα όσα τον βασανίζουν και τον στοιχειώνουν. Το Annie Hall («Νευρικός Εραστής»), γυρισμένο το 1977, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ταινίες του Woody Allen, αλλά κι ένα διαχρονικό αριστούργημα του παγκόσμιου σινεμά που μέχρι και σήμερα εμπνέει ακούραστα την ανεξάρτητη μοντέρνα κωμωδία.
Το Annie Hall με μια ματιά…
Στο Annie Hall ο Woody Allen αφηγείται την πορεία της σχέσης του Alvie Singer με την Annie Hall. Εκείνος ένας νευρωτικός και ανασφαλής Εβραίος κωμικός που δουλεύει στην τηλεόραση. Εκείνη αδέξια, μπερδεμένη με κλίση στο τραγούδι και στην φωτογραφία. Μέσα από τις συναισθηματικές μεταπτώσεις, τις εναλλαγές και τις ανατροπές στην σχέση τους, ο Woody Allen ξεδιπλώνει άλλοτε με χιούμορ και άλλοτε με μελαγχολία τις μόνιμες μέχρι και σήμερα κινηματογραφικές του θεματικές…
«Ανηδονία»
Για το ελληνικό κοινό το Annie Hall έγινε γνωστό με τον τίτλο «Νευρικός Εραστής», παρόλα αυτά ο Woody Allen ήθελε αρχικά να ονομάσει την ταινία του «Anhedonia», κάνοντας λογοπαίγνιο με το όνομα της πρωταγωνίστριας από την μια (Annie) και με την ψυχική κατάσταση κατά την οποία κάποιος αδυνατεί να νιώσει σωματική και ψυχική ικανοποίηση (Ανηδονία) από την άλλη. Οι παραγωγοί εν τέλει τον μετέπεισαν, όμως, σίγουρα η επιλογή του τίτλου δεν ήταν τυχαία.
Οι δύο ήρωες του Annie Hall βιώνουν ο καθένας από την δική του πλευρά μια διαρκή εσωτερική και εξωτερική πάλη έτσι ώστε να κατακτήσουν την σωματική και ψυχική ηδονή και λύτρωση. Παρόλα αυτά η πάλη τους αυτή συναντά διαρκώς τοίχους και αδιέξοδα. Ο μεν Alvie του Woody Allen σκοντάφτει διαρκώς στα παιδικά του τραύματα, στις μνήμες από τις ερωτικές εμπειρίες του παρελθόντος, στις σεξουαλικές του ανασφάλειες, αλλά και στον μόνιμο φόβο απέναντι στην φθορά και στον θάνατο. Δεν είναι τυχαίο ότι καταφύγιο του Alvie είναι ένας κινηματογράφος που προβάλλει την ταινία «Θλίψη και Οργή». Μια ταινία η οποία αναφέρεται στις κτηνωδίες των Ναζί κατά των Εβραίων. Πόσο ειρωνικό, κυνικό, αλλά και εν τέλει αστείο εύρημα!
Από την άλλη η Annie της εξαιρετικής Diane Keaton μπορεί εκ πρώτης όψεως να παρουσιάζει την εικόνα της ακηδεμόνευτης, ανεξάρτητης και χειραφετημένης γυναίκας, όμως οι νευρώσεις, οι ακραίες ψυχικές διακυμάνσεις και τα δυσλειτουργικά της ξεσπάσματα ανάγουν την κινηματογραφική απεικόνιση της σε θεματικό κέντρο της ταινίας. Άλλωστε δεν είναι τυχαία η επιλογή του τίτλου. Ο Woody Allen διερευνά τον πρωταγωνιστικό γυναικείο χαρακτήρα, απαλλαγμένος από στερεότυπα και αγκυλώσεις, παραδίδοντας έναν ρόλο που δεν λειτουργεί ως συμπλήρωμα στην ανδρική παρουσία, αλλά αναλύεται ισάξια με αυτήν. Φυσικά καθοριστικό εργαλείο στην ανάλυση αυτή είναι η real-life σχέση του Allen με την Keaton.
Παντρεύοντας το δράμα με την κωμωδία
«Δύο ηλικιωμένες γυναίκες τρώνε. Η μια λέει στην άλλη: «Το φαγητό δεν τρώγεται». Και η άλλη απαντά: «Πράγματι! Και είναι τόσο λίγο». Με αυτό τον ευφυή φιλοσοφικό «παραλογισμό» ο Woody Allen εισηγείται την άποψη του για την ζωή. Η γλυκόπικρη «υφή» αυτού του ανέκδοτου ταιριάζει απόλυτα με την αισθητική-νοηματική διάρθρωση του Annie Hall.
Ο τρόπος με τον οποίο η ταινία ακροβατεί μεταξύ του υπαρξιακού και συναισθηματικού δράματος και της κωμωδίας είναι αξιοθαύμαστος. Οι νευρώσεις, τα άγχη και τα αδιέξοδα των δύο ηρώων αποτυπώνονται συχνά με την απαράμιλλη κωμική ματιά του Allen, όμως η κυνική και συχνά σκληρά ειρωνική και αυτοσαρκαστική οπτική του δημιουργού διαμορφώνουν ταυτόχρονα μια απαισιόδοξη και μελαγχολική αίσθηση. Το καλλιτεχνικό αυτό πάντρεμα επιτυγχάνεται και μέσω πρωτοποριακών σκηνοθετικών πειραματισμών από την πλευρά του Woody Allen. Τα «φαντασιακά» flash back του Alvie στην παιδική του ηλικία. Η εμπλοκή του σήμερα με το χτες. Οι παράλληλες ψυχαναλύσεις των δύο πρωταγωνιστών. Η υποβολή των σκέψεων των ηρώων σε υπότιτλους, αλλά και οι συχνές άμεσες εξομολογήσεις του Alvie στο κοινό αποτελούν ευρήματα-γέφυρες από την κωμωδία στο δράμα και αντίστροφα.
«Because we need the eggs»
Με το Annie Hall ξεκίνησε μια μακρά καλλιτεχνική περίοδος κατά την οποία ο Woody Allen συνέχισε να «παντρεύει» άλλοτε ιδανικά, άλλοτε λιγότερο αποτελεσματικά το χιούμορ του με την ανάγκη του να διερευνά βαθύτερες φιλοσοφικές και υπαρξιακές «γωνίες» της ζωής. Θα έλεγε κανείς πως αυτή η περίοδος παραμένει ακόμα ενεργή, κρίνοντας και από τις τελευταίες του ταινίες. Κι όμως όσες σπουδαίες ταινίες κι αν μας προσέφερε κατόπιν, το Annie Hall θα στέκει διαχρονικά στην κορυφή!
Ποτέ ξανά στην ιστορία του κινηματογράφου οι νευρώσεις δεν έγιναν αστείρευτη πηγή γέλιου και ρομαντισμού. Από την σκηνή όπου ο Alvie και η Annie παλεύουν να μαγειρέψουν κάποιους ζωντανούς αστακούς, μέχρι τον πανέξυπνο διάλογο γνωριμίας μετά από ένα ματς τένις ο Woody Allen μπολιάζει την ταινία με τα αγαπημένα του κινηματογραφικά «υλικά»: το πνευματώδες, φιλοσοφημένο χιούμορ με τον πηγαίο και συχνά νευρωτικό ερωτισμό.
Κι αν η τελική αίσθηση της ερωτικής ιστορίας είναι μάλλον πικρή ο Allen ανατρέπει τα δεδομένα και δίνει την δική του απάντηση. Στον τελευταίο μονόλογο της ταινίας ο Alvie παραθέτει άλλον ένα «φιλοσοφικό παραλληλισμό» για να μιλήσει για τις σχέσεις. Ένας άνδρας πηγαίνει στον ψυχίατρο και του λέει ότι ο αδελφός του είναι τρελός και παριστάνει την κότα. Ο γιατρός τον ρωτά: Καλά γιατί δεν τον πας σε άσυλο; Κι εκείνος αποκρίνεται: Μα γιατί χρειάζομαι τα αβγά. Κάπως έτσι είναι και οι σχέσεις: τρελές και παράλογες, αλλά μάλλον μπαίνουμε συνέχεια σε αυτές … επειδή χρειαζόμαστε τα αβγά.
Όσα χρόνια κι αν περάσουν…
Αυτό το ευρηματικό φινάλε συνοψίζει το καλλιτεχνικό στίγμα του Woody Allen όλα αυτά τα χρόνια. Ο κινηματογράφος λειτουργεί ως διαρκής ψυχανάλυση και ως μέσο διαφυγής. Ανατρέχοντας στις 46 ταινίες του διαπιστώνουμε την μόνιμη ανησυχία του για τον Θεό (ή την έλλειψη Θεού), για τις γυναίκες (ή την έλλειψη γυναικών), για την διανόηση, την τέχνη και τον έρωτα. Αυτές του οι ανησυχίες σε συνδυασμό με την ευφυή σκηνοθεσία του και την σαγηνευτική ερμηνεία της Diane Keaton χάρισαν στο Annie Hall 4 Oscar (Ταινίας, Πρωτότυπου Σεναρίου, Α’ γυναικείου, Σκηνοθεσίας). 41 χρόνια μετά την πρώτη της προβολή η ταινία εξακολουθεί να εμπνέει, να ψυχαγωγεί και να μας κάνει να ερωτευόμαστε!
Συντελεστές/Χαρακτηριστικά:
- Τίτλος: Annie Hall / Νευρικός Εραστής
- Σκηνοθεσία: Woody Allen
- Σενάριο: Woody Allen, Marshall Brickman
- Πρωταγωνιστούν: Woody Allen, Diane Keatton, Tony Roberts, Carol Kane, Paul Simon, Shelley Duvall, Janet Margolin, Christopher Walken
- Παραγωγός: Charles H. Joffe, Jack Rollins
- Φωτογραφία: Gordon Willis
- Έγχρωμη
- Διάρκεια: 93 min.
Βιβλιογραφία:
- imbd.com
- Περιοδικό ΣΙΝΕΜΑ, τεύχος 240, Άνοιξη 2016
- “Woody Allen, Mel Brooks”, Εκδόσεις Πλέθρον, Σειρά: Πρόσωπα και Ιδέες, 1980
- “Χωρίς Φτερά”, Woody Allen, Εκδόσεις Οδυσσέας, 1980
