Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στην Ζάκυνθο το 1792 και πέθανε στο Λονδίνο το 1869. Μελετώντας το έργο του, αναπλάθεται μέσα μας η εποχή που έζησε, η προσωπικότητά του αλλά κι η ίδια η όψη του. Μια όψη διαφορετική στον καθένα μας -μιας και δεν υπάρχει διασωζόμενη προσωπογραφία του-, μα πάντοτε αινιγματική. Ο Κάλβος δεν ήταν ένας πολύγραφος ποιητής, χαρακτηριστικό είναι πως από το 1826 και μετά, δεν ξανάγραψε ποίηση. Συνέχισε να εργάζεται ως οικοδιδάσκαλος ενώ διετέλεσε καθηγητής της «Θεωρητικής φιλοσοφίας» στην Ιόνιο Ακαδημία. Απόψεις του δημοσιεύονταν στην «Επίσημο Εφημερίδα» της Ιονίου Πολιτείας. Το 1888, δεκαεννιά χρόνια μετά τον θάνατό του, ήταν ο Κωστής Παλαμάς που στην διάλεξή του με τίτλο «Κάλβος ο Ζακύνθιος», θα κάνει γνωστό το έργο του. Έτσι θα τον εδραιώσει ανάμεσα στους σπουδαίους ποιητές της Ελλάδας. Μετέπειτα, ο Οδυσσέας Ελύτης αλλά και άλλοι άνθρωποι των γραμμάτων της Ελλάδας του 1930 θα αναδείξουν την Καλβική ποίηση ως μοναδική.
Η Καλβική γραφή
Αν προσπαθούσαμε να κλείσουμε σε ένα κουτί φτιαγμένο από φράσεις το τι πρεσβεύουν οι τραγωδίες κι οι Ωδές του Κάλβου, θα διαλέγαμε τις εξής: Στιχουργήματα δύο διαδρομών, της αγάπης στην πατρίδα και της αφοσίωσης στον απελευθερωτικό αγώνα. Κείμενα δημόσιας παρέμβασης, υπέρμαχα της κοινωνικής αφύπνισης και της χριστιανικής λατρείας. Με δυσεύρετες λέξεις παρμένες από αρχαία κείμενα και πλασμένες αλλόκοτα από τον ποιητή ώστε να δώσουν ακριβώς αυτό που θέλει να πει η ψυχή και η σκέψη του.
Οι εικόνες που δημιουργούνται στο μυαλό μας διαβάζοντάς τον, είναι εικόνες δραματικές που ζωντανεύουν τις λέξεις με έναν επιβλητικό τρόπο. Μας επιβάλουν την αγωνία του ποιητή για την πατρίδα, την ανάγκη ισότητας και ελευθερίας, ζητήματα άλυτα ακόμη και σήμερα. Μας αφήνουν μία μελαγχολική διάθεση με την μεταφυσική συχνά γεύση τους. Αποκτούν διαστάσεις βιβλικές, προκαλώντας δέος. Πολλές φορές με τις περιγραφές του ο Κάλβος απροσδόκητα μας φέρνει αντιμέτωπους με τα ιδανικά μας. Το συνεχές και αιώνιο κάλεσμά του μας προτρέπει να δίνουμε τον δικό μας προσωπικό αγώνα με θάρρος, όσο ανέλπιδος κι αν μοιάζει.
Ο Ανδρέας Κάλβος πίστευε πως η τέχνη της γραφής κι οι λέξεις που τις έδιναν υπόσταση, όφειλαν να είναι μεγαλοπρεπείς. Θα έπρεπε να στηρίζεται στα αρχαία πρότυπα και στην ανωτερότητα του αρχαϊκού πολιτισμού, παράλληλα αποποιούταν την ομοιοκαταληξία, χαρακτηρίζοντας την βάρβαρη. Η Καλβική ποίηση φορώντας το αρχαιοελληνικό της μανδύα, καλύπτει στις Ωδές τις εμφανείς ελλείψεις του στην νεοελληνική γλώσσα. Αυτός είναι και ο λόγος που παρακούει τους λογοτεχνικούς και συντακτικούς κανόνες της εποχής, δημιουργώντας ένα σπάνιο στυλ ποιητικής έκφρασης. Μοναδική γυναικεία παρουσία στους στίχους του Κάλβου είναι αυτή της μητέρας του. Η θεματολογία του περιορίζεται στην εξύμνηση της Ζακύνθου, της Ελλάδας, της υπαρξιακής ανάγκης για ελευθερία, της επανάστασης.
Η διαδρομή μακριά από την Ελλάδα
Ο Ανδρέας Κάλβος πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στο εξωτερικό. Μετά τον χωρισμό των γονιών του το 1802, ο πατέρας του πήρε αυτόν και τον αδελφό του στο Λιβόρνο της Ιταλίας. Από τότε δεν ξαναείδε την μητέρα του η οποία πέθανε λίγα χρόνια αργότερα. Αδιαμφισβήτητα αυτό ήταν ένα γεγονός που τον στιγμάτισε, επηρεάζοντας την γραφή του. Μετά τον θάνατο και του πατέρα, θα βρεθεί στην Φλωρεντία όπου θα γνωριστεί με τον Ugo Foscolo, τον επίσης γεννημένο στην Ζάκυνθο, Ιταλό ποιητή. Οι δυο τους γίνονται αχώριστοι φίλοι κι ο Foscolo θα μυήσει τον νεαρό Κάλβο στους αρχαίους κλασσικούς και στους Ιταλούς λογοτέχνες, όπως και στις φιλελεύθερες ιδέες. Κυνηγημένοι εξαιτίας των πολιτικών αυτών αντιλήψεων, βρίσκουν καταφύγιο το 1815 στην Ελβετία. Έναν χρόνο αργότερα ακολουθώντας πάντοτε τον μέντορα και φίλο του βρίσκεται στην Αγγλία. Εκεί παντρεύεται και αποκτά μια κόρη, θα τις χάσει και τις δύο –σύζυγο και κόρη- το 1820.
Θα επισκεφτεί και πάλι την Φλωρεντία και την Γενεύη. Το ανέστιο πνεύμα του θα τον φέρει λίγο αργότερα στο Παρίσι αλλά και σε μια δεύτερη, πολύχρονη επιστροφή του στην Αγγλία το 1852. Εκεί έναν χρόνο αργότερα θα ξαναρχίσει την ζωή του αφού θα παντρευτεί για δεύτερη φόρα. Η σύζυγός του, η σαραντάχρονη Charlotte Waddams, είναι ιδιοκτήτρια ιδιωτικού παρθεναγωγείου, όπου και θα εργαστεί ο Ανδρέας Κάλβος ως καθηγητής. Εκεί, στις 3 Νοεμβρίου το 1869, στην μικρή πόλη Louth θα τον βρει ο θάνατος. Η διακαής επιθυμία του να πεθάνει στην νοσταλγισμένη του πατρίδα δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ.
Η Προσωπικότητά του
Μαρτυρίες τρίτων και γνωστά περιστατικά της ζωής του, δείχνουν πως ο Ανδρέας Κάλβος ήταν υπερευαίσθητος και εσωστρεφής. Έντονη είναι κι η φήμη για μια απόπειρα αυτοκτονίας του το διάστημα που ακολούθησε τον χαμό της συζύγου και της κόρης του. Έβαφε μαύρα τα έπιπλα τού σπιτιού του, κάτι το οποίο ίσως ερμηνεύεται και ως το ξεχείλισμα του εσωτερικού του πένθους. Ζούσε μοναχικά, και ήταν ευέξαπτος, με την ενόχληση έτοιμη να εκδηλωθεί στην παραμικρή αφορμή. Πάντοτε στοχαστικός και ντυμένος στα μαύρα. Μεγαλωμένος στο εξωτερικό, σαν φυγάς από την μοίρα του μετακινήθηκε σε διάφορες χώρες (Ιταλία, Ελβετία, Αγγλία, Γαλλία). Μακριά από την πατρίδα του και με την οικογένειά του χαμένη, εύκολα κανείς συμπεραίνει την δυστυχία του. Ασταθής και ατυχής στις ερωτικές του σχέσεις, δύσκολα στέριωνε κάπου. Ακόμη και με τον επιστήθιο φίλο του Foscolo έφτασε σε ρήξη, γεγονός που τον πλήγωσε βαθύτατα.
Το ρήμα «σκίζω» πότε αυτούσιο, πότε ποικιλοτρόπως δοσμένο, είναι το πιο πολύ-χρησιμοποιημένο στις Ωδές του. Δείγμα φανερό για το πώς οι παντοτινοί χωρισμοί από την μητέρα, την γυναίκα και την κόρη του λόγω του θανάτου τους. Η ιδεολογική ρήξη με τον Foscolo, οι διώξεις εναντίον του σε Ευρώπη και Ελλάδα λόγω των επαναστατικών του πολιτικών θέσεων, καθώς κι η απόστασή του από τους κυρίαρχους λογοτεχνικούς κύκλους, διαμόρφωσαν στην ψυχοσύνθεση του ποιητή την αίσθηση του «σχισμού». Πολλοί μεταγενέστεροι λογοτέχνες τον παρουσιάζουν ως δύστροπο, αυστηρό και απρόσιτο. Η άρνηση συνεργασίας του με το πολιτικό και ακαδημαϊκό κατεστημένο τον έκανε αντιπαθή. Οι κακές σχέσεις του με τον κύκλο του Σολωμού, είναι μία πιθανή αιτία για την αυτοεξορία του στην Αγγλία. Άλλος ένας λόγος είναι το εχθρικό κλίμα στην Κέρκυρα το 1826, όταν ανακηρύχτηκε διδάκτωρ της φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδημία. Αναγκάστηκε την ίδια χρονιά να παραιτηθεί.
Ο Ανδρέας Κάλβος και το έργο-βιογραφικό του
Ο Ανδρέας Κάλβος στο ξεκίνημα της πνευματικής του πορείας, δεν έγραφε στην ελληνική γλώσσα. Η παιδεία του ήταν Ιταλική. Γι’ αυτό και τα ποιήματα κι οι τραγωδίες που έγραψε εκείνη την περίοδο ήταν στην ιταλική γλώσσα. Η όλη του ελληνόγλωσση παραγωγή περιορίστηκε σε δύο ποιητικές συλλογές. Η πρώτη εκδίδεται το 1824 στην Ελβετία με τίτλο: «Η Λύρα», αποτελούμενη από δέκα ωδές. Άλλες τόσες εκδίδονται δύο χρόνια μετά μαζί με διάφορα κείμενά του στο Παρίσι υπό τον τίτλο «Τα Λυρικά», σε μορφή τόμου. Το 1819 προηγήθηκε των δύο αυτών ποιητικών συλλογών η έκδοση στο Λονδίνο μιας αυτοτελής ωδής με τίτλο «Ελπίς πατρίδος».
Κατά την διαμονή του στην Ιταλία και υπό την καθοδήγηση του Foscolo, ο ποιητής των Ωδών θα συγγράψει και θα εκδώσει τα πρώτα του έργα. Αυτά αποτελούνταν από τρεις τραγωδίες: «Teramene» (Θηραμένης, 1812-13), «Le Danaidi» (Δαναϊδες, 1815) και την ανολοκλήρωτη «Ippia» (Ιππίας, 1820). Το πρώτο του ποίημα ήταν το: «Canzone a Napoleone» (Άσμα στο Ναπολέοντα, 1811) το οποίο αργότερα αποκήρυξε. Κατά την διάρκεια της ζωής του εργάστηκε ως αντιγραφέας, δάσκαλος, μεταφραστής και αρθρογράφος. Έδωσε διαλέξεις στην Αγγλία και είχε έντονη πολιτική δράση στην Ιταλία με την συμμετοχή του στον κίνημα των Καρμπονάρων. Την μυστική επαναστατική οργάνωση που ιδρύθηκε τον 19ο αιώνα στην Ιταλία.
Επίλογος
Πολλά ποιήματα γράφτηκαν γι’ αυτόν μετά θάνατον, σχεδιάστηκαν σκίτσα του προσώπου του γεννημένα από την φαντασία των καλλιτεχνών. Μελοποιήθηκαν ποιήματά του, γράφτηκαν βιογραφίες ενώ πραγματοποιήθηκε και μια έκθεση ζωγραφικής προς τιμή του. Ο Ανδρέας Κάλβος, με αρετή και τόλμη άφησε το ιδιόμορφο αποτύπωμά του στην ποίηση, ένα αποτύπωμα που μέχρι και σήμερα μελετάται, αναλύεται και διδάσκεται ως υλικό που όμοιό του δεν έχουμε συναντήσει ξανά.
Βιβλιογραφία:
