Η Άλκηστη αποτελεί την παρθενική κάθοδο της νεαρής και πολυπράγμονος σκηνοθέτιδας, Κατερίνας Ευαγγελάτου, στην Επίδαυρο και την δεύτερη παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, μαζί με την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη στο Φεστιβάλ Επιδαύρου για φέτος. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος (Άδμητος), ο Γιάννης Φέρτης (Φέρης), η Κίττυ Παϊταζόγλου (Άλκηστη) και ο Κώστας Βασαρδάνης (Απόλλων) υποδύονται τους πρωταγωνιστικούς ρόλους ενός δυνατού θιάσου. Η μετάφραση είναι του Κώστα Τοπάζη, τα σκηνικά της Εύας Μανιδάκη και τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα.
Η παράσταση που προσέλκυσε πλήθος κόσμου στο αργολικό θέατρο έκανε πρεμιέρα την Παρασκευή 28 Ιουλίου, όπου παρουσιάστηκε για δύο παραστάσεις και στη συνέχεια θα περιοδεύσει σε συγκεκριμένους σταθμούς ανά την Ελλάδα. Το Εθνικό Θέατρο αφιερώνει την παράσταση στη μνήμη του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου. (20.10.1940 – 24.1.2017).
Ένας στιβαρά δομημένος «κλαυσίγελος»
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου έκανε το ντεμπούτο της στο Φεστιβάλ Αθηνών 2014, με το έργο του γερμανού συγγραφέα Ρόλαντ Σίμελπφενιχ, «Ιδομενέας», το οποίο επαναδιαπραγματεύεται έναν αρχαιοελληνικό μύθο. Σε ένα σχετικό κείμενο για την παράσταση, είχα αναφέρει χαρακτηριστικά πως, «Η Κατερίνα Ευαγγελάτου αποτελεί μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις σκηνοθετών στη χώρα μας, που μπορούν να μετατρέψουν τη σκηνή σε ένα ζωγραφικό πίνακα [….]» και πως, «φαίνεται πως κέρδισε το στοίχημα με το ντεμπούτο της στο Φεστιβάλ Αθηνών καθώς, αποφεύγοντας τις περιττές φαμφάρες και τις σκηνοθετικές υπερβολές προς χάριν της καινοτομίας, έστησε μία παράσταση με ουσία, ρυθμό και τις κατάλληλες κορυφώσεις, χαρίζοντας στο κοινό ένα καίριο αισθητικό αποτέλεσμα γεμάτο ποιητικότητα, που θα χαρακτεί για χρόνια στις μνήμες αρκετών θεατών.»
Η τοποθέτησή του ως το τέταρτο έργο της πρώτης τριλογίας του Ευριπίδη, η οποία δεν έχει διασωθεί («Κρήσσες», «Αλκμέων δια Ψωφίδος», «Τήλεφος») και η μορφή του παραπέμπουν στο σατυρικό δράμα, ενώ θεματικά, η ύπαρξη των θρήνων, της θυσίας και των χορικών τονίζουν την άμεση συγγένειά του με το είδος της τραγωδίας. Η Κατερίνα Ευαγγελάτου κατόρθωσε να συνταιριάξει και να συνυφάνει τα δύο είδη που με τρόπο ομαλό, δημιουργώντας έναν «κλαυσίγελο» δομημένο πάνω σε έναν στέρεο δραματουργικό καμβά.
Το αναπόδραστο του θανάτου
Ο Ευριπίδης τείνει να αναδεικνύει στα έργα του το ηρωικό ανάστημα όχι τόσο στους θρυλικούς ήρωες, όσο σε «ταπεινότερα» πλάσματα, όπως οι γυναίκες. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η Άλκηστη, η αυτοθυσία της οποίας που χαρίζει τη ζωή στον άντρα της, βασιλιά Άδμητο, είναι ιδωμένη ποικιλοτρόπως στο έργο. Η πατριαρχική κοινωνία την οδηγεί σε αυτήν την πράξη και παρά την αποδοχή της να προσφέρει τη ζωή της ώστε να ζήσει ο αγαπημένος της, στοιχείο που παραπέμπει σε παραμυθικής υφής θεματολογία, ιδεολογικά προδίδει μία πράξη αντίστασης. Η ηθελημένη και άμεση απόφασή της να πεθάνει για τον Άδμητο, σε αντίθεση με την άρνηση των ίδιων των γονιών του, δεν προτάσσει την ερωτική αγάπη έναντι της γονεϊκής, αλλά της γυναικείας γενναιότητας έναντι της ανδρικής δειλίας. Η σιωπή της κατά την επαναφορά της από τον Άδη σηματοδοτεί την ηρωική αντίστασή της στα προτάγματα της πατριαρχίας.
Είτε από δειλία απέναντι στον θάνατο είτε από αίσθηση καθήκοντος απέναντι στον λαό του, ο Άδμητος αφήνει τη γυναίκα του να πεθάνει στη θέση του, αφήνοντας τα παιδιά του ορφανά από μάνα. Η εξαργύρωση της ζωής του θα πληρωθεί με τον όρκο της αιώνιας πίστης που υπόσχεται στην αγαπημένη του λίγο πριν χαθεί στον Άδη. Βέβαια, η κατοπινή συνειδητοποίηση της έλλειψης αγάπης και συντροφικότητας τον καθιστά μετέπειτα συναισθηματικά ανάπηρο. Ανίκανος να πια να σηκώσει το βάρος μιας ζωής δυστυχισμένης και να γαληνεύσει, γίνεται άστεγος στον ίδιο του τον τόπο, ξένος ανάμεσα σε ξένους, ένας υποτακτικός στο μέρος που ο ίδιος διαφεντεύει.
Άδμητος – Άλκηστη: Οι ερμηνείες
Η ερμηνεία του Άδμητου από τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο αποτυπώνεται με βάση την ίδια την ειδολογική κατάταξη του έργου: ιλαροτραγικά. Η σκηνή των παρακλήσεων και υποσχέσεων μεταξύ των δύο συζύγων, αλλά και ο «αγώνας λόγων» μεταξύ αυτού και του Φέρη παρουσιάζουν έναν Άδμητο-περίγελο για την δειλία και την απανθρωπιά του να δεχθεί τη θυσία της γυναίκας του για σωτηρία της ζωής του. Βέβαια, συχνά έχει προβληματίσει τους κριτικούς το γεγονός ότι ο Ευριπίδης δεν έκανε την θυσία της Άλκηστης εν αγνοία του Άδμητου. Σε μεταγενέστερες διασκευές του μύθου, το ενδιαφέρον στράφηκε ακριβώς στην απόκρυψη της θυσίας από τον Άδμητο. Η εν γνώση του όμως αυτοθυσία της γυναίκας του τον καθιστά μία ιλαροτραγική φιγούρα, τρωτή, αδύναμη, έως και αποκρουστική.
Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, πιστός στο αίτημα της σκηνοθεσίας, αποδίδει έναν Άδμητο που διαθέτει αρχικά ποικίλα ιλαρά και φαρσικά στοιχεία, πράγμα που δραματουργικά βρίσκει έρεισμα στο ίδιο το κείμενο, ενώ σκηνοθετικά αποτελεί μία ευφυή κατάδειξη-κατάρριψη του πατριαρχικού μοντέλου. Η αυτογνωσία και η απόλυτη δυστυχία που επιφέρει ο χαμός της γυναίκας του θα αποτελέσουν όμως σταδιακά, φωτεινούς οδοδείκτες της μεταστροφής του. Ο σπαρακτικός κομμός του καθηλώνει και κατορθώνει με χαμαιλεοντική ακρίβεια να περάσει από την καυστική σάτιρα στην σπαρακτική τραγικότητα. Προσωποποιεί επάξια τον κλαυσίγελο που παρουσιάζει η παράσταση στο σύνολό της.
Η Άλκηστη της Κίττυς Παϊταζόγλου διαθέτει ένα ιδιαίτερο κράμα ευαισθησίας και δυναμισμού όπως αρμόζει στην ηρωίδα. Ίσως ως σκηνική παρουσία να μην έχει το απαραίτητο τραγικό μέγεθος, όμως σαν φιγούρα και ιδίως στην τελική, σχεδόν άψυχη εμφάνισή της, κυριαρχεί μέσω της σημαίνουσας σιωπής της. Συγκινητική η σκηνή του αποχαιρετισμού με τα δύο παιδιά της, όπου σωστά έχουν επιλεγεί δύο μικρά εκφραστικά παιδιά.
Ο Γιάννης Φέρτης στον ρόλο του Φέρη αναδεικνύει με την απολαυστικά ειρωνιική έως και αλαζονική του διάθεση τη σαθρότητα των επιχειρημάτων του Άδμητου, διατηρώντας τις σωστές κορυφώσεις χωρίς υπερβολές.
Η αποδυνάμωση των τραγικών τόνων
Τα φαρσικά στοιχεία της παράστασης εντοπίζονται ήδη από την αρχή του έργου, καθώς ο θεός Απόλλων εκθέτει την «προϊστορία» του δράματος με σχεδόν κωμική γλαφυρότητα, φορώντας ένα ροζ κοστούμι (Κώστας Βασαρδάνης). Η ρήση του Απόλλωνα που σώζει τον ξενιστή του από τον θάνατο και ο προσεχής «αγώνας λόγου» με τον Θάνατο (Σωτήρης Τσακομίδης) λαμβάνει ειρωνικά σύγχρονες διαστάσεις συζήτησης περί εμπορικών συνδιαλλαγών, δεδομένης της ενδυμασίας του Θανάτου ως businessman με δερμάτινο χαρτοφύλακα που διαχειρίζεται τις ανθρώπινες ζωές σαν άλλες χρηματιστηριακές μονάδες.
Η σκηνοθετική προσέγγιση της αποδυνάμωσης των τραγικών τόνων με την ενσωμάτωση ιλαρών-φαρσικών στοιχείων εδραιώνεται άμα τη εμφανίσει της γνωστής ιλαρής φιγούρας του αρχαίου δράματος, Ηρακλή. Η κλοουνίστικη εμφάνισή του με το βαμμένο πρόσωπο και την εντυπωσιακή γούνα, που συνταιριάζεται άψογα με την αδηφάγα, αχόρταγη και «σατυρική» φύση του, σε συνδυασμό με την θεαματική είσοδό του στη σκηνή, συνθέτουν την εικόνα του Ηρακλή. Ο Δημήτρης Παπανικολάου υποστηρίζει άριστα την εικόνα αυτή, χωρίς να μένει στο ιλαρό μόνο κομμάτι αυτής, αλλά προσδίδοντας κι έναν τόνο βαθιάς συγκίνησης και ανθρωπιάς στο άκουσμα της θυσίας της Άλκηστης και την απόφασή του να παλέψει για να την επαναφέρει στη ζωή. Ο Ηρακλής και η ακαταμάχητη θέλησή του να επαναφέρει την Άλκηστη στη ζωή, έρχεται σε ειρωνική αντίθεση με την ανενδοίαστη απάθεια και παθητικότητα του Άδμητου.
Η παράσταση
Η σκηνοθετική προσέγγιση βρίσκει τη χρυσή τομή ως προς την ισορροπία και την άρτια εναλλαγή τραγικού και ιλαρού, ενώ εισαγάγει το πολιτικό στοιχείο, ενδυναμώνοντας τις εννοιολογικές προεκτάσεις του έργου. Ο Χορός, που αποτελείται από Γέρους των Φερών, εναλλάσσει τις μηχανιστικές-στρατιωτικού τύπου κινήσεις με έναν ξέφρενο χορό συμπαράστασης στο σπαρακτικό θρήνο του Άδμητου. Στέκεται δίπλα στον βασιλιά με αίσθημα ειρωνικού (;) θαυμασμού για τη μεγαλοψυχία του, αλλά και απόλυτης υποταγής. Οι κινήσεις των παλλόμενων σωμάτων τους υπό τον ρυθμό της εξαίρετης μουσικής σύνθεσης του Γιώργου Πούλιου τον καθιστούν μάλιστα μία προέκταση του ίδιου του Άδμητου, δημιουργώντας μία συγχώνευση ή ενδεχομένως, ταύτιση του ιδιωτικού με το δημόσιο, του μικρόκοσμου με τον μακρόκοσμο. Το πολιτικό στοιχείο είναι έκδηλο και στην ενδυματολογική επιλογή (Βασιλική Σύρμα) των στρατιωτικών στολών, ιδίως ως προς τον Άδμητο, που θυμίζει αρχηγό κάποιου ολοκληρωτικού καθεστώτος.
Η σκηνογραφία της Εύας Μανιδάκη χαρακτηρίζεται από λιτότητα και καίριο συμβολισμό. Η τρύπα που ανοίγουν στην άμμο στο κέντρο της σκηνής πριν ακόμη ξεκινήσει η παράσταση σηματοδοτεί την είσοδο στον κόσμο των νεκρών, που άξαφνα εισέρχεται και «καταλαμβάνει» τον κόσμο των ζωντανών. Ένα δέντρο ορθώνεται και γεμίζει την τρύπα αυτή, συμπίπτοντας με την επαναφορά της Άλκηστης στη ζωή και με τα γεμάτα τραγική ειρωνεία λόγια του Άδμητου, «Οι νεκροί δεν ξανάρχονται».
Συνολικά, η Άλκηστη αποτελεί μία από τις πιο ολοκληρωμένες και καίρια δουλεμένες παραστάσεις αρχαίου δράματος της φετινής χρονιάς, όπου η σκηνοθετική μαεστρία της Κατερίνας Ευαγγελάτου, σε συνδυασμό με την υποκριτική δεινότητα του θιάσου συνθέτουν μία θεατρική εμπειρία που αξίζει να βιώσουμε σε έναν από τους επόμενους σταθμούς της.
Trailer
Συντελεστές παράστασης Άλκηστη του Ευριπίδη
- Κείμενο: Άλκηστις του Ευριπίδη
- Μετάφραση: Κώστας Τοπούζης
- Σκηνοθεσία – Επεξεργασία Μετάφρασης: Κατερίνα Ευαγγελάτου
- Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη
- Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
- Κίνηση: Πατρίσια Απέργη
- Μουσική: Γιώργος Πούλιος
- Φωτισμοί: Σίμος Σαρκετζής
- Μουσική Διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
- Βοηθός Σκηνοθέτη: Δήμητρα Δερμιτζάκη
- Β’ Βοηθοί Σκηνοθέτη: Δημήτρης Οικονομίδης, Μαριλένα Κουτρουλάκη
- Βοηθός Χορογράφου: Ειρήνη Καλαϊτζίδη
- Βοηθός Ενδυματολόγου: Ειρήνη Γεωργακίλα
- Βοηθοί Σκηνογράφου: Θάλεια Μέλισσα, Μυρτώ Μεγαρίτου
- Διανομή: Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος (Άδμητος), Κίττυ Παϊταζόγλου (Άλκηστη), Γιάννης Φέρτης (Φέρης), Δημήτρης Παπανικολάου (Ηρακλής), Ερρίκος Μηλιάρης (Υπηρέτης), Κώστας Βασαρδάνης (Απόλλων), Σωτήρης Τσακομίδης (Θάνατος), Σπύρος Γουλιέλμος, Νικόλ Φαλτσέτα (παιδιά), Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Γιώργος Ζυγούρης, Στάθης Κόικας, Μιχάλης Μιχαλακίδης, Αντώνης Μιχαλόπουλος, Γιώργος Νούσης, Χρήστος Ξυραφάκης, Στέλιος Παυλόπουλος, Δημόκριτος Σηφάκης, Περικλής Σκορδίλης, Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Μιχαήλ Ταμπακάκης, Βαλάντης Φράγκος (χορός)
- Μουσικοί επί σκηνής: Κωνσταντίνος Κωστίδης, Κωνσταντίνος Τσιώλης,Θοδωρής Σοφόπουλος
- Φωτογράφος Παράστασης: Πάτροκλος Σκαφίδας
- Βία: Καθόλου
- Γυμνό: Καθόλου
Πληροφορίες
- Τοποθεσία: Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
- Παραστάσεις: Παρασκευή 28 και Σάββατο 29 Ιουλίου 2017
- Ώρα: 21:00
- Πρόγραμμα Περιοδείας:
Δευτέρα 21 Αυγούστου – Ηράκλειο, Δημοτικό Κηποθέατρο Νίκος Καζαντζάκης
Πέμπτη 24 Αυγούστου – Ρέθυμνο, Θέατρο Ερωφίλη
Σάββατο 26 Αυγούστου – Χανιά, Θέατρο Ανατολικής Τάφρου
Τετάρτη 6 Σεπτεμβρίου – Θεσσαλονίκη, Θέατρο Δάσους
Δευτέρα 11 Σεπτεμβρίου – Ελευσίνα, Παλαιό Ελαιουργείο
Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου – Αθήνα, Ωδείο Ηρώδου Αττικού
