Σκοπός μου είναι να γράψω μουσική όχι για λίγους και εκλεκτούς, αλλά για όλον τον κόσμο,
μουσική όμορφη και θεραπευτική. — Άλαν Χοβχάνες (Alan Hovhaness)
Πράξη Πρώτη: Η μουσική του Άλαν Χοβχάνες στην Αθήνα
Στις 3 Μαρτίου 2007, στην αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος» του Μ.Μ.Α. το Αθηναϊκό κοινό ακούει την Καμεράτα υπό τη διεύθυνση του κ. Αλέξανδρου Μυράτ να ερμηνεύει το έργο Ψαλμός και Φούγκα του Άλαν Χοβχάνες, ως εναρκτήριο έργο της συναυλίας. Στο διάλειμμα, εν αναμονή του δεύτερου μέρους, το οποίο περιελάμβανε το Οκτέτο Εγχόρδων σε μι ύφεση μείζονα του Μέντελσον σε μεταγραφή για ορχήστρα εγχόρδων, πλανιόνταν ένα ερώτημα στα πηγαδάκια του φουαγιέ. Κοινό ερώτημα: Γιατί δεν γνωρίζουμε τη μουσική του Άλαν Χοβχάνες στην Ελλάδα; Γιατί κάποιοι πήγαμε στη συναυλία για τα έργα της υπόλοιπης βραδιάς;
Κάπως έτσι λοιπόν, όταν ανακοινώθηκε το πρόγραμμα της Κ.Ο.Α για την περίοδο 2011-2012, όλοι πήγαμε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών πιο υποψιασμένοι και θετικά διακείμενοι για να ακούσουμε το έργο Και ο Θεός έφτιαξε τις Φάλαινες.
https://www.youtube.com/watch?v=h1KvNY8D8YY
Αντί προλόγου
Ο Άλαν Χοβχάνες (Alan Hovhaness) γεννημένος ως Alan Vaness Chakmakjian (Αρμενικά – Ալան Հարությունի Չաքմաքչյան) είναι μια ιδιότυπη περίπτωση Αμερικάνου συνθέτη. Έζησε και έδρασε σε μια χρονική περίοδο όπου ο αλεατορισμός, ο ολοκληρωτικός σειραϊσμός, ο πειραματισμός, η αισθητική του μοντέρνου και του «πρώιμου μεταμοντέρνου», ήταν καταστάσεις «επιβεβλημένες» για την αποδοχή ενός συνθέτη στους κύκλους της λόγιας Αμερικάνικης μουσικής. Πολύ περισσότερο της Ακαδημαϊκής κοινότητας. Σε αυτή τη χρονική περίοδο λοιπόν, ο Άλαν Χοβχάνες βρίσκει το θάρρος να αντιταχθεί και μέσα από τη μουσική του και μέσα από τα γραπτά του κείμενα. Δηλώνει ευθαρσώς ότι η πραγματική μουσική, ακόμα και η πρωτοποριακή, δεν βρίσκεται στο ξύσιμο των χορδών, στα βίαια χτυπήματα πάνω στο καπάκι του πιάνου και στις άναρθρες κραυγές των χορωδών.
Δηλώνει ειλικρινώς πως δεν έχει κάτι να αντιπροτείνει κάτι αντίθετο έναντι στη συγκεκριμένη και διαμορφωμένη πλέον κατάσταση. Ταυτόχρονα επισημαίνει το διογκούμενο κοινωνιολογικό πρόβλημα του χάσματος ανάμεσα σε καλλιτέχνη και κοινό και ξεκινάει να αρθρώνει λόγο λιτό και απέριττο με τη δική του μουσική γραφή.
Τα πρώτα βήματα στη μουσική
Ο Άλαν Χοβχάνες γεννήθηκε στις 8 Μαρτίου 1911 στο Σόμερβιλ της Βοστόνης από Αρμένιο πατέρα, γεννημένο στα Άδανα της Τουρκίας και Αμερικανίδα μητέρα, Σκοτσέζικης καταγωγής. Στο ληξιαρχείο τον βρίσκουμε δηλωμένο ως Alan Vaness Chakmakjian. Η πρώτη του επαφή με τη μουσική έγινε στο πιάνο του σπιτιού. Χαρακτηριστικό της πολύ μεγάλης έμφυτης κλίσης του στη μουσική είναι ότι πριν παρακολουθήσει μαθήματα είχε εφεύρει δικό του σύστημα σημειογραφίας για να βρίσκει στο πιάνο τα πλήκτρα των συνθέσεών του. Συστηματικά αρχίζει να διδάσκεται μουσική στην ηλικία των επτά ετών. Στα δεκατέσσερά του γράφει την πρώτη του όπερα Lotus Blossom, Bluebeard and Daniel επιβεβαιώνοντας ότι είναι κάτι παραπάνω από δεκτικός μαθήσεως στη μουσική. Ακολουθεί η εγγραφή του στο New England Music Conservatory όπου εξειδικεύει περαιτέρω τις μουσικές του σπουδές αυξάνοντας παράλληλα τη μουσική του παραγωγικότητα.
Η συνάντηση με το ακαδημαϊκό κατεστημένο του Αμερικάνικου μοντερνισμού
Σταδιακά τοποθετείται «απέναντι» στον Αμερικανικό μοντερνισμό επικαλούμενος (και) την Αρμένικη καταγωγή του. Το 1942 κερδίζει την υποτροφία για τα θερινά σεμινάρια του Τάνγκλγουντ. Εκεί η μουσική του αντιμετωπίζεται με χλεύη από τους ακαδημαϊκούς κύκλους και ο Άλαν Χοβχάνες προβαίνει σε αιχμηρές δηλώσεις κατά του Συστήματος που κατ’ εκείνον κυριαρχεί στο συγκεκριμένο χώρο (ο γράφων κρίνει ότι η συγκεκριμένη δήλωση δε χρειάζεται να αναπαραχθεί αυτολεξεί).
Παρ’ όλα αυτά άνθρωποι όπως ο Τζον Κέιτζ, ο Λέοναρντ Μπερνστάϊν και ο Χένρυ Κόουελ διακρίνοντας το πηγαίο ταλέντο του, τον φέρνουν σε επαφή με διακεκριμένους ερμηνευτές και παραγωγούς κλασικής δισκογραφίας της εποχής: Το 1944, το κοντσέρτο για πιάνο και έγχορδα του Άλαν Χοβχάνες Lousadzak (το φως της αυγής σε ελεύθερη μετάφραση), αναπαριστώντας ήχους της Αρμένικης και Τούρκικης μουσικής παράδοσης εισάγει αλεατορικές τεχνικές, πολύ πριν δηλαδή τις εγκαθιδρύσει στην Αμερικάνικη μουσική ο Τζον Κέητζ με το I Ching (1951) και το 4’33” (1952) για να ακολουθήσει ο Βίτολντ Λουτοσλάβσκι στην Ευρώπη το 1961 με το Jeux vénitiens.
Ο Λου Χάρινσον, συνθέτης (μαθητής των Σένμπεργκ και Κόουελ), τότε αρθογράφος στην Herald Tribune, μία μέρα μετά την πρεμιέρα του Lousadzak στη Νέα Υόρκη γράφει: «στο φουαγιέ υπήρχε μια ένταση ανάμεσα στους Χρωματικούς – Σειραϊστές (ήταν όλοι παρόντες) και στους Αμερικανιστές (Κόπλαντ, Τόμσον) και το γεγονός οφείλονταν στο νεαρό αυτό συνθέτη από τη Βοστόνη ο οποίος, χωρίς να ανήκει σε κάποιο από τα δύο αυτά στρατόπεδα, μας κατέθεσε μια πολύ όμορφη μουσική πρόταση. Ανακοίνωσα στους κυρίους ότι προτίθεμαι να αρθρογραφήσω για τον ανερχόμενο αυτό δημιουργό. Ο Τζον (Κέητζ) με συνεχάρη και επέστρεψε στο Green Room για να συγχαρεί τον Άλαν (Χοβχάνες)».
Μόνιμη εγκατάσταση στη Νέα Υόρκη. Η αποδοχή και η καταξίωση
Το 1951 ο Άλαν Χοβχάνες μετεγκαθίσταται οριστικά στη Νέα Υόρκη και η μουσική του βρίσκει διόδους αναγνωρισιμότητας και οικονομικής ανάτασης στη θεατρική και κινηματογραφική χρήση. Αργότερα γράφει και για την τηλεόραση. Έχει φροντίσει ο ίδιος να ανοίξει ο δρόμος για το Νεοϋορκέζικο θέαμα, μέσα από τις αναθέσεις και τις χρηματοδοτήσεις που έπαιρνε τα προηγούμενα χρόνια από την Αρμενική Κοινότητα της Νέας Υόρκης. Το 1953 και το 1955 λαμβάνει υποτροφίες από το Ιδρυμα Γκούγκενχάιμ και ταξιδεύει στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, και τον Καύκασο, αναζητώντας τα ακούσματα που βιωματικά επέδρασαν στη μουσική του προσωπικότητα, λόγω της Αρμένικης καταγωγής του.
Επιστρέφοντας στην Αμερική ανοίγει πλέον ο δρόμος για το Broadway και για περαιτέρω συνεργασίες σε soundtracks του NBC.Την ίδια περίοδο ο Λέοπολτ Στοκόφσκι, διευθύνει τη συμφωνική του Χιούστον στη Συμφωνία αρ. 2 του Άλαν Χοβχάνες ενώ τον επόμενο χρόνο διευθύνει και τη Συμφωνία αρ 3 στο Κάρνεγκι Χωλ.
Το Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ τον καλεί να διδάξει σύνθεση κατά τα έτη 1956- 1959 ενώ από το 1958 τον ανακηρύσσει Επίτιμο Διδάκτορα Σύνθεσης. Ενα χρόνο μετά, τον ίδιο πανεπιστημιακό τίτλο του χορηγεί το Κολέγιο Μπέιτς στο Λιούιστον. Συνολικά θα λάβει αυτή τη διάκριση από πέντε διαφορετικά πανεπιστήμια στη ζωή του. Την ίδια χρονιά δέχεται παραγγελίες από το Ίδρυμα Κουσεβίτσκι ενώ το Ίδρυμα Φούλμπραϊτ του χορηγεί υποτροφία για να ταξιδέψει.
Η εξερεύνηση των έξω- δυτικών πολιτισμών
Η υποτροφία του Ιδρύματος Φούλμπραϊτ και αργότερα η υποτροφία του Ιδρύματος Ροκφέλερ, δίνουν στον Άλαν Χοβχάνες την ευκαιρία να ταξιδέψει και να μελετήσει τις τεχνικές και τα ηχοχρώματα της Ινδικής, της Ιαπωνικής, της Κορεατικής μουσικής και σε δεύτερη κίνηση να εμποτίσει με αυτά το προσωπικό του υφολογικό ιδίωμα, «συμπορευόμενος» πλέον με τον Τζον Κέητζ και ευρισκόμενος πλέον «μπροστά» από τους Στιβ Ράιχ, Λα Μόντε Γιάνγκ, Φίλιπ Γκλας, Τέρυ Ράιλυ και των άλλων Αμερικανών συνθετών που έχτισαν τον Μεταμοντέρνο Αμερικάνικο ήχο βασισμένοι σε εξω – δυτικές τεχνικές και φιλοσοφίες.
Η «ανακάλυψη της Ευρώπης»
Η ομορφιά της Ελβετικής φύσης και τα συχνότερα ταξίδια του στην Ευρώπη, τον οδηγούν σε μια βαθύτερη ανακάλυψη του επικρατούντος «Δυτικού Ήχου» της εποχής. Στη Συμφωνία αρ. 19, (έργο του 1966, γραμμένο στη λίμνη της Λουκέρνης) εισάγει τις ενδείξεις “controlled chaos”, “volcanic clouds” “celestial clouds”, “nebula clouds”, ευθυγραμμιζόμενος με τη νοοτροπία της «γλυπτικής του ήχου» που παράλληλα προτείνει και ο Ιάννης Ξενάκης.
Προς την κορύφωση της παραγωγικότητας και της αποδοχής
Από το 1970, έχοντας ολοκληρώσει την «περιπλάνηση», ο Άλαν Χοβχάνες αποκρυσταλλώνει τον ήχο του σε ένα υφολογικό ιδίωμα που αντικατοπτρίζει όλες αυτές τις αναζητήσεις που είχε ως συνθέτης. Πλέον γίνεται πάρα πολύ παραγωγικός και η μουσική του επιτυγχάνει μεγάλα νούμερα ως προς τις πωλήσεις των ηχογραφημένων έργων και των μουσικών κειμένων του (ενδεικτικά: η παρτιτούρα του χορωδιακού έργου του From the Ends of the Earth επιτυγχάνει 5.620 πωλήσεις κατά το 1975). Το 1977 εκλέγεται μέλος της Αμερικάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών.
To 1980 οι Συμφωνικές του Σιάλτ και του Σαν Χοσέ ερίζουν για το ποια θα παρουσιάσει την παγκόσμια πρεμιέρα της Συμφωνίας αρ. 50 και ο Άλαν Χοβχάνες έχει την «πολυτέλεια» να αποφασίσει με το στρίψιμο ενός κέρματος! Σταδιακά επανέρχεται στον διατονικό ήχο, από εκεί που ξεκίνησε ως νέος μαθητευόμενος συνθέτης, κατά τα πρώτα του χρόνια στη Βοστόνη.
Το 1991, στη γενέθλια επέτειο των 80 ετών του, η American Composers Orchestra σε συνεργασία με την Αρμένικη Αποστολική Εκκλησία της Αμερικής, τον τιμούν σε γκαλά στο Κάρνεγκι Χωλ. Ο ίδιος διευθύνει την «Συμφωνία αρ 65», την οποία ονομάζει Artstakh, δηλώνοντας έτσι «παρών» στο εξελισσόμενο εκείνη την εποχή ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Αυλαία και Αποτίμηση
Ο Άλαν Χοβχάνες πεθαίνει στις 21 Ιουνίου 2000 στο Σιάτλ, έχοντας κερδίσει καθολικά την εκτίμηση του Λόγιου Αμερικανικού κόσμου της Μουσικής και έχοντας αφήσει πίσω του μια τεράστια πνευματική παρακαταθήκη περί τα 500 έργα. Ενδεικτικά: 67 Συμφωνίες, 18 Καντάτες, 20 όπερες, 24 κοντσέρτα,80 πιανιστικά έργα, εκατοντάδες τραγούδια, εκατοντάδες χορωδιακά έργα και εκατοντάδες έργα μουσικής δωματίου. Υπήρξε συνθέτης της «πρώτης γραμμής», αντικατοπτρίζοντας μέσα από το έργο του την πλούσια σε εμπειρίες καλλιτεχνική ζωή του.
https://www.youtube.com/watch?v=LBQvJ7EIN88
Αν υπολογιστεί και το ότι κατέστρεψε (έκαψε για την ακρίβεια) πάνω από 1000 σελίδες μουσικής του, τις οποίες ο ίδιος τις υπολόγιζε σε περίπου 500 διαφορετικές συνθέσεις, (πρωτόλειες και νεανικές οι περισσότερες, αλλά σε κάθε περίπτωση καλλιτεχνικές εκφάνσεις) τότε όταν αναφερόμαστε στον Άλαν Χοβχάνες, αναφερόμαστε στον πολυγραφότερο εκ των Αμερικανών συνθετών του 20ου αιώνα.
βιβλιογραφία
Griffiths, Paul: Modern Music and After, Oxford University Press, 3rd Edition, 2011.
Rosner, Arnold, and Vance Wolverton. “Hovhaness [Hovaness], Alan [Chakmakjian, Alan Hovhaness]”. The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition, edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. 29 volumes with index. London: Macmillan Publishers, 2001.
Δεληγιαννόπουλος, Σπύρος: Άλαν Χοβχάνες, Ψαλμός και Φούγκα για ορχήστρα εγχόρδων έργο 40a, για τη σειρά «Μουσικές Περιπέτειες και Ανακαλύψεις», Τομέας Εκδόσεων Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Μάρτιος 2007.
http://www.hovhaness.com/hovhaness-biography.html
