Ο κομικογράφος Art SpiegelmanΟ Art Spiegelman, γνωστός κομικογράφος και δημιουργός πολλών γνωστών κόμικ, γεννήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1948, στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Αφού οι γονείς του μετακόμισαν για οικονομικούς λόγους στην Αμερική, ο κομικογράφος εγκαταστάθηκε εκεί και ήδη από νεαρή ηλικία ξεκίνησε να σχεδιάζει κόμικ, φανερά επηρεασμένος από το αγαπημένο του, εκείνη την εποχή, αμερικανικό κόμικ Mad, κυρίως σατιρικού περιεχομένου. Όταν αποφοίτησε, το 1965, οι γονείς του επέμεναν να σπουδάσει στα οικονομικά ή στην οδοντιατρική.

Αντ’αυτού ο Art Spiegelman, θέλησε να σπουδάσει τέχνη και φιλοσοφία. Το γεγονός ότι δεν αποφοίτησε ποτέ από το πανεπιστήμιο δεν τον πτόησε καθώς εξαιτίας της σημαντικής δουλειάς που είχε κάνει, 30 χρόνια αργότερα έλαβε το διδακτορικό πτυχίο του από το πανεπιστήμιο. Στη δεκαετία του 1970, ξεκίνησε να ασχολείται με το είδος του underground comic, στο πλαίσιο του οποίου δημιούργησε και το έργο του Maus. Ποια είναι η υπόθεση και η ιστορία αυτού του έργου όμως; Με ποιους συνεργάστηκε και ποια έργα προγενέστερα και μεταγενέστερα του Maus, δημιούργησε και τον σημάδεψαν;

Αρχικά πρέπει να τονιστεί ότι με το underground comic ξεκίνησε να ασχολείται το 1971, οπότε πριν από αυτό, προηγήθηκε μια δεκαετία δημιουργίας για τον Art Spiegelman. Τα πρώτα του βήματα τα έκανε το 1965 όταν μπήκε στο κολέγιο οπότε ξεκίνησε να εργάζεται σαν συντάκτης στην κολεγιακή εφημερίδα, όντας υπεύθυνος για ένα χιουμοριστικό ένθετο μέσα σε αυτή. Το ταλέντο του ήταν ήδη γνωστό, και κάπως έτσι ήρθε και η γνωριμία του με τον Woody Gelman, σχεδιαστή σε μια από τις πιο γνωστές εταιρίες. Έπειτα η γνωριμία του με τον Ken Jacobs, με τον οποίο έγιναν και φίλοι τον βοήθησε να μάθει πολλά σχετικά με τις ταινίες ενώ εκτός από το συγγραφέα του αγαπημένου του βιβλίου, ήταν και ο άνθρωπος που τον ενέπνευσε να δημιουργήσει τα έργα του.

εξώφυλλο από το έργο του Art Spiegelman, MausΜέσα σε αυτή τη δεκαετία λοιπόν, δεν ξεχωρίζουν πολλά έργα του Art Spiegelman, εκτός από το The East Village Other και τη σειρά-παρωδία Wacky Packages, τα οποία ξεκίνησαν να εκδίδονται το 1967. Την πορεία του ανέκοψε για σύντομο χρονικό διάστημα ο νευρικός κλονισμός που έπαθε εξαιτίας της χρήσης χαπιών LSD και της νοσηλείας του σε κάποιο ίδρυμα. Το 1969 όμως επέστρεψε με ένα πλήθος από σχέδια και cartoons, κυρίως για ανδρικά περιοδικά όπως το Cavalier και το The Dude.

Το 1971 πρόκειται να αποδειχτεί χρονιά σταθμός για εκείνον. Μετά από πολλές επισκέψεις στο San Francisco, o Art Spiegelman μετακόμισε εκεί και εντάχθηκε στην ομάδα του underground comix. Εκεί πειραματίστηκε με πολλά και διαφορετικά είδη στυλ κάτι που είναι φανερό στις εκδόσεις του εκείνη την περίοδο: δεκασέλιδα βιβλιαράκια με εικονογραφημένες ιστορίες σε κάθε ένα από τα οποία βρίσκουμε και μια ποικιλία σχεδίων και στυλ.

Κάπου εκεί έρχεται και η δημιουργία του πιο γνωστού έργου του, Maus. Το 1972 ο Justin Green ανέθεσε στον κομικογράφο να γράψει ένα τρισέλιδο σχετικά με το ρατσισμό για τη σειρά κόμικ «Funny Animals». Αρχικά, σκέφτηκε να παρουσιάσει τους Αφρικανούς και τους Αμερικανούς, ως ποντίκια και γάτες αντίστοιχα, να αποτελούν μέλη της Κου Κλουξ Κλαν. Τελικά όμως, αποφάσισε να ασχοληθεί με το Ολοκαύτωμα από το οποίο επιβίωσαν οι γονείς του, και κατέληξε να παρουσιάζει τους Ναζί ως γάτες. Ανάμεσα σε αυτές υπάρχει ένα ποντίκι που τριγυρνά ελεύθερο, ο Mickey. Η ιστορία αυτή αφηγείται τα γεγονότα της ζωής του πατέρα του ίδιου του Spiegelman, ο οποίος ένιωσε μέσα από το έργο αυτό να βρίσκει τον εαυτό του.

Ποια είναι όμως η αναλυτική υπόθεση του Maus και ποια η ιστορία που υπάρχει από πίσω; Πρώτον, ο καθένας οφείλει να καταλάβει πως δεν πρόκειται απλά για ένα εικονογραφημένο βιβλίο, παρά για μια αυτοβιογραφική σειρά ιστοριών, με πάρα πολλά σύμβολα. Ήδη από τη δεκαετία του 1980, τμήματα του έργου, είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται στο περιοδικό Raw, ενώ οι δύο τόμοι στους οποίους είναι χωρισμένο ολοκλήρωσαν την έκδοση τους το 1991. Ο πρώτος τόμος, ονομάζεται «Ο πατέρας μου αιμορραγεί την ιστορία» και σε αυτόν, ο Art Spiegelman, αφηγείται την ιστορία του πατέρα του, ο οποίος επιβίωσε από το ολοκαύτωμα. Ο πατέρας του, Βλάντεκ λοιπόν, αφηγείται την εμπειρία του από τα χρόνια του 1943 και μετά και περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γνώρισε σε μια πόλη της Πολωνίας την μητέρα του κομικογράφου και έπειτα όλη την πορεία τους από τα γκέτο του Άουσβιτς μέχρι την απόδραση τους από την Γκεστάπο. Το γεγονός ότι ήταν Εβραίοι τους ανάγκαζε να μετακομίζουν διαρκώς μέχρι που συνελήφθησαν ξανά από τη γκεστάπο και παρέμειναν  στο Άουσβιτς μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ξαφνικά η ιστορία μεταπηδά το έτος 1986, οπότε και οι ιστορίες που παρουσιάζονται εκεί έχουν να κάνουν με τις συνθήκες ζωής γενικά στα στρατόπεδα, τη βία που αντιμετώπισαν και τη διαδικασία επιλογής με την οποία επιλέχθηκαν  οι κρατούμενοι για εργασία ή εκτέλεση. Στο δεύτερο τόμο που παρουσιάζονται όλα αυτά, με τίτλο «Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα μου» θίγονται πολλές καταστάσεις σχετικά με τα βασανιστήρια που υπέστησαν όλοι οι κρατούμενοι την περίοδο αυτή.

Το Maus αναπτύσσεται με δύο οπτικές. Από τη μία, παρουσιάζεται η οπτική των ίδιων των θυμάτων του Ολοκαυτώματος που επέζησαν, με κυρίαρχη αυτή του Βλάντεκ Σπίγκελμαν, η οποία στηρίζεται σε αναμνήσεις και βιώματα. Από την άλλη βέβαια, η ιστορία εξελίσσεται και μέσα από  την οπτική των απογόνων των θυμάτων, οι οποίοι επηρεάστηκαν έμμεσα από τα γεγονότα καθώς όλη τους η ζωή στιγματίστηκε από τη ζωή των γονιών τους και τις εμπειρίες που αποκόμισαν από το Ολοκαύτωμα.

Η τεχνική με την οποία δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο κόμικ είναι αυτή του ζωομορφισμού. Οι Ναζί παρουσιάζονται ως γάτες, οι Εβραίοι παρουσιάζονται ως ποντίκια και οι Πολωνοί ως γουρούνια, θέσεις που θίγουν την κοινωνική τάξη του κάθε λαού την εποχή του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου. Η τεχνική αυτή είναι συνηθισμένη στα παραμύθια και τα κόμικ γενικά, ωστόσο με αρκετή δόση ειρωνείας, ο κομικογράφος δε διστάζει μέσω αυτής της τεχνικής να αναδείξει τις προκαταλήψεις που υπήρχαν (και σε ορισμένες περιπτώσεις συνεχίζουν να υπάρχουν) για τους λαούς αλλά και να αποτυπώσει την κτηνωδία που επιφέρει ο πόλεμος. Σε κάποιες περιπτώσεις ο καθένας θα μπορούσε να υποθέσει ότι οι παρομοίωση των ανθρώπων με ζώα φανερώνει την έλλειψη ανθρωπιάς από τον Art Spiegelman. Κάθε άλλο όμως. Ο κομικογράφος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να θίγει λεπτές πτυχές μιας οδυνηρής πραγματικότητας μέσω των ζώων και να εκφράζει πραγματικά γεγονότα και κτηνωδίες με ένα ξεχωριστό αλληγορικό τρόπο.

πρώτο εξώφυλλο του Art Spiegelman, στο The New YorkerΈπειτα από αυτή τη δουλειά που τον στιγμάτισε ως δημιουργό κόμικ ακολούθησαν και άλλες δουλειές του Art Spiegelman εξίσου σημαντικές και αξιόλογες. Για παράδειγμα, εξέδωσε ένα βιβλίο με πορνογραφικό και ψυχεδελικό χαρακτήρα που τιτλοφορείται ως Whole Grains: A Book of Quotations. Σε αυτό, υπάρχουν πολλά μικρά αποσπάσματα με τον προαναφερθέντα χαρακτήρα, όλα αφιερωμένα στη μητέρα του. Επίσης, το 1992 και μια δεκαετία περίπου εργάστηκε στο The New Yorker, όπου η πρώτη του δουλειά, αφιερωμένη στη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, εμφάνιζε μια γυναίκα από τη δυτική Ινδία και έναν άντρα διαφορετικής καταγωγής να φιλιούνται. Παρόμοια έργα ήταν και τα υπόλοιπα μέχρι το 2001 οπότε και σταμάτησε να δουλεύει στο περιοδικό. Εκτός βέβαια από το σχέδιο και το κόμικ, ο κομικογράφος εργάστηκε και στο πανεπιστήμιο του Σαν Φραντσίσκο, στον τομέα της τέχνης ενώ συνεργάστηκε και αρκετές φορές με τη Marvel Comics.

Δε μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει εύκολα αυτόν τον πολύ σημαντικό κομικογράφο, ο οποίος και βραβεύτηκε το 1992 με βραβείο Πούλιτζερ για το έργο του Maus. Είναι αλήθεια, ότι η συμβολή του στα κόμικ έχει υπάρξει μεγάλη. Έχει δώσει μια διαφορετική νότα σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε κόμικ, καθώς εισήγαγε πολλούς συμβολισμούς και έθιξε ζητήματα που δεν είχαν εμφανιστεί πριν στα εικονογραφημένα βιβλία. Η επιρροή που άσκησε αυτός και το έργο του ήταν μεγάλη, και αυτό γίνεται φανερό από το γεγονός ότι τα χρόνια που ακολούθησαν πολλοί κομικογράφοι προσπάθησαν να τον μιμηθούν. Ο Art Spiegelman όμως παραμένει μοναδικός στο είδος του και θα παραμείνει μοναδικός για πολλά χρόνια ακόμη.

 

Προηγούμενο άρθροΟ Πέτρος Μάρκαρης και «Το Σύστημα Γραφής» του στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων
Επόμενο άρθρο“Οι βράχοι” στο Θέατρο Vault