Αφιέρωμα στην Ελληνίδα Μάνα: Η Μητρότητα στη Νεοελληνική Τέχνη το αφιέρωμα του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων απεικονίζει την Ελληνίδα μητέρα στη νεοελληνική τέχνη και παράλληλα αναδεικνύει τη μητρότητα, όχι μόνο ως φυσικό γεγονός, αλλά και ως έννοια που εγγυάται τη συνέχιση της ζωής και δημιουργεί άρρηκτους δεσμούς της επόμενης με την προηγούμενη γενιά. Στο αφιέρωμα αυτό, έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε έργα όπου αποτυπώνεται η σχέση μητέρας και παιδιού ενώ απεικονίζεται η Ελληνίδα μητέρα υπό το πρίσμα των εκφραστών της νεοελληνικής τέχνης. Πρότυπο αφοσίωσης και αυταπάρνησης, κατέχοντας κεντρική θέση στην ελληνική κοινωνία, η μητέρα έχει αποδοθεί στο μεγαλύτερο φάσμα των δραστηριοτήτων της. Οι Έλληνες καλλιτέχνες παρουσιάζουν τις όψεις της μητρότητας στην Νεοελληνική Τέχνη μέσα από τις εικαστικές τάσεις του 19ου και του 20ου αιώνα.
Σε αυτή την έκδοση, το αναγνωστικό κοινό συναντά προσωπογραφίες, καθώς και έργα τόσο ηθογραφικά όσο και θρησκευτικά. Από την αρχή του 20ου αιώνα η σχέση μάνας και παιδιού μέσα στο αστικό περιβάλλον εικονογραφείται σπάνια, και παρουσιάζεται σχεδόν αποκλειστικά στο πεδίο της προσωπογραφίας. Η παρουσία του παιδιού σε πορτρέτα γυναικών δηλώνει τη μητρότητα, ρόλο που δικαιώνει τη γυναικεία ύπαρξη, σε εποχές μάλιστα που η αστή, ιδιαίτερα, γυναίκα νοείται και προβάλλεται κυρίως ως μητέρα.Ενδεικτικά, κάποια από τα σπάνια έργα που συναντούμε είναι το «Έγκυος γυναίκα» του Γιάννη Μόραλη όπου καταθέτει το στίγμα του με την προσωπογραφία της Δανάης και της Μαρίας Βελλίνη (μάνας και κόρης), ενώ η αντίστοιχη «Έγκυος», (1972), του Χρόνη Μπότσογλου, σημείωσε μια τομή στην εικονογραφία της εγκύου γυναίκας, με το ρεαλισμό και την αμεσότητα στην απόδοση του θέματος.
Προχωρούμε σε πίνακες όπως «Μάνα και παιδί», (1958), του Πολύκλειτου Ρέγκου, «Μητρότητα» της Πηνελόπης Οικονομίδη, «Η Βούζαινα και η Άρτεμις» (1955). Ο Γιώργος Μπουζιάνης, με το έργο του «Γυναίκα και παιδί», (1950), παρουσιάζει τη μητρική σχέση μέσα από το στοιχείο της γυμνότητας, ως εκδήλωση της απόλυτης οικειότητας ανάμεσα στη μάνα και το παιδί και δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αναδεικνύεται αριστουργηματικά τόσο η γλώσσα του σώματος όσο και η συναισθηματική σχέση μητέρας-παιδιού. Αξιόλογα επιλεγμένα έργα ανάδειξης της μητρότητας είναι επίσης «Ο βίος εν εκτάσει», 1997, του Μιχάλη Μανουσάκη, που σηματοδοτεί την προέκταση της ζωής και τη μητέρα ως το κέντρο του κόσμου, η «Μητρότητα», 1953, του Αλέκου Κοντόπουλου, η «Μάνα με παιδί», 1970, του Δημοσθένη Κοκκινίδη, το έργο «Έγκοιλον», 2002 της Καλλιόπης Ασαργιωτάκη και η «Βάπτιση» της Μαριλένας Ζαμπούρα.
Θα ήταν σοβαρή παράλειψη να μην αναφερθούμε στην εικόνα της γερασμένης μητρικής μορφής που αναδεικνύει περίφημα ο Νίκος Λύτρας, στον πίνακα «Η μητέρα του καλλιτέχνη», αλλά και σε έργα του Χρόνη Μπότσογλου όπως «Η μητέρα μου», 1983, όπου οι υπερήλικες μητέρες με την άϋλη σχεδόν γραφή της υδατογραφίας σε συλλειτουργία με το φως, γίνονται καίριος φορέας νοήματος και εύθραυστες παρουσίες με τη μεταφυσική αύρα τους. Αξιοσημείωτη περίπτωση συνιστούν οι «Μήδειες» του Γιαννούλη Χαλεπά, που ασφαλώς παραπέμπουν στη μάνα του, ένα πρόσωπο καταλύτη για τη ζωή και τη μοίρα του μεγάλου μας γλύπτη. Ο γνωστός μύθος της μητροκτόνου Μήδειας, μέσα από την αρχαία τραγική μας παράδοση, είναι αγαπημένο θέμα πολλών ζωγράφων, γιατί ανατρέπει όλη την στερεότυπη αντίληψη για το ρόλο της μάνας. Στις σημαντικές δημιουργίες της γλυπτικής για τη μητρότητα περιλαμβάνονται τα έργα «Η μητέρα μου», 1942, του Δημήτρη Φερεντίνου, «Μητέρα και παιδί», 1939, και «Μάνα και κόρη», του Θανάση Απάρτη, ο «Τοκετός», 1944, Άλεξ Μυλωνά, η «Μελέτη» για άγαλμα της Μητέρας του Γιάννη Παππά, «Μάνα και παιδί», 1964, και «Θλιβερή διαπίστωση», 1973,του Γιώργου Γεωργιάδη, «Μάνα και παιδί» (1926), του Μάριου Λοβέρδου, και «Μητρότητα», 2000, του Θόδωρου Παπαγιάννη.
Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που ύμνησαν τη Μάνα ξεχωρίζει ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες του 20ου αιώνα, ο Χρήστος Καπράλος. Από την αρχετυπική Ελληνίδα μάνα, την αγρότισσα, απ΄ όπου όλοι λίγο – πολύ καταγόμαστε, ο Χρήστος Καπράλος εμπνεύστηκε σαράντα περίπου έργα, μικρά και μεγάλα, όλα δουλεμένα στην περίοδο της Κατοχής. Το Ελληνικό Κοινοβούλιο προκειμένου να τιμήσει την Ελληνίδα μάνα με μια πράξη υψηλού συμβολισμού τοποθέτησε τη μνημειακή μορφή της Μάνας του Χρήστου Καπράλου στον περίβολο του μεγάρου της Βουλής. Η επιλογή έγινε για το βαθύτερο νόημα, το ήθος, τη βαθιά ελληνική ψυχή αλλά και την οικουμενική διάσταση του μνημειακού έργου που αποπνέει όχι μόνο το συγκεκριμένο έργο, αλλά οι περισσότερες από σαράντα Μάνες του Χρήστου Καπράλου, έργα με υψηλές προδιαγραφές. Η τέχνη του ύψωσε ένα μνημείο στην κερά Βγενιώ, την αγρότισσα μητέρα του, που στάθηκε αστείρευτη πηγή έμπνευσης για το έργο του, με το έργο «Η Μάνα μου» 1950-1951.Στην ελεύθερη δημιουργία του, ιδιαίτερα στον ορείχαλκο, αλλά και στις άπειρες τερακότες που έπλασε, το σύμπλεγμα μάνας και παιδιού παίρνει αφηρημένο και αρχετυπικό χαρακτήρα.
Ολοκληρώνοντας, συναντούμε σημαντικά χαρακτικά έργα, όπως το «Εσωτερικό σπιτιού», ξυλογραφία από την Χαρίκλεια Αλεξανδρίδου, τους «Ήρωες», 1957, ξυλογραφία από τον Κώστα Γραμματόπουλο, (τον περίφημο ζωγράφο του παραδοσιακού Αλφαβητάριου που έμαθε για 50 χρόνια στα Ελληνόπουλα τα πρώτα τους γράμματα), το «Μαύρο θέρος ’74 », 1977, ξυλογραφία από τον Τηλέμαχο Κάνθο, το « Η μητέρα μου», 1950, δίχρωμη ξυλογραφία, το«Σύνθεση με μάνα και παιδί», 1963, ξυλογραφία επίσης του μεγάλου μας χαράκτη Α. Τάσσου. Τις μάνες της Βάσως Κατράκη, «Μάνα», 1957, χάραξη σε πέτρα, «Η Παναγιά με το δελφίνι», 1979, «Μια οικογένεια κεραμιδάδων», οι περίφημες τοτεμικές, αρχαϊκές μητέρες, αλληλέγγυες με τα παιδιά που προστατεύουν, που ανάγονται σε πανανθρώπινα σύμβολα των δεινών που γνώρισε η ανθρωπότητα από τα παράλογα πάθη των πολέμων και των διωγμών. Έτσι επανερχόμαστε ξανά στην μοντέρνα τέχνη που συναντά και πάλι το συμβολισμό της βυζαντινής εικόνας, της βυζαντινής Παναγίας.
Εν κατακλείδι, το θέμα της μητρότητας πέρα από το διαχρονικό εικαστικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει, αποτελεί και δείκτη της στάσης της κοινωνίας απέναντι στο θέμα μέσα στα πλαίσια των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών, που συνιστούν τους ρυθμιστικούς παράγοντες για την εικαστική αντιμετώπιση θεμάτων προσδίδοντάς τους μια σαφή κοινωνική και ιδεολογική διάσταση. Ουσιαστικά, μέσα από την Τέχνη καταδεικνύεται το μέγεθος της αποστολής της Μητέρας, που με τη θαυματουργό δύναμή της παρακινεί την κοινωνία για την καλυτέρευση της ζωής, για την ευτυχία των παιδιών της, για την ηθικοποίησή της, αλλά για την μεταλαμπάδευση του πολιτισμού.
