Ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου καθιερώθηκε το 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου από την παγκόσμια θεατρική κοινότητα. Φέτος όμως, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου βρίσκει τη θεατρική κοινότητα αντιμέτωπη με μια «ανοίκεια» πραγματικότητα, καθώς η λειτουργία των θεάτρων έχει ανασταλεί λόγω της πανδημίας.
Έξι εξέχουσες φυσιογνωμίες του θεάτρου, οι σκηνοθέτες: Ιόλη Ανδρεάδη, Ηλέκτρα Ελληνικιώτη, Άντζελα Μπρούσκου, Γιώργος Παπαγεωργίου, Σάββας Στρούμπος και Νικορέστης Χανιωτάκης μιλούν στο Artic.gr για τη θέση του Θεάτρου -και της Τέχνης εν γένει- σε αυτή τη ζοφερή συνθήκη και την αντιμετώπισή τους από την κυβέρνηση, για τα διαδικτυακά «υποκατάστατα» του θεάτρου και για τις πρόσφατες αποκαλύψεις κακοποιητικών συμπεριφορών και κατάχρησης εξουσίας στον χώρο.
6 σκηνοθέτες μας μιλούν με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου
– Πλησιάζει η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, η οποία για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά βρίσκει την παγκόσμια θεατρική κοινότητα σε ένα κρίσιμο σημείο, με τα θέατρα να παραμένουν κλειστά για αρκετούς μήνες λόγω της πανδημίας. Τι συναισθήματα σας προκαλεί η δεδομένη συνθήκη;
Ιόλη Ανδρεάδη: – Παρότι πέρασε ένας χρόνος που τα θέατρα είναι κλειστά με κρατική εντολή προς αποφυγή της διασποράς του ιού, πρέπει να σας πω ότι το κλείσιμό τους συνεχίζει να με ξενίζει. Τις πρώτες μέρες με ξένιζε ως γεγονός -θέατρο κλειστό, το απόλυτο οξύμωρο- αλλά το κατανοούσα απόλυτα σε πλαίσιο των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας. Σήμερα με ξενίζει, για άλλους λόγους. Αδυνατώ να κατανοήσω το γεγονός πώς άλλες κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες εντάσσονται σε μια νέα μορφή λειτουργίας τους εν μέσω κορονοϊού, ενώ η ψυχαγωγία και ο πολιτισμός γενικότερα βρίσκονται στον πάτο των πολιτικών προτεραιοτήτων παραμένοντας απλώς ακυρωμένοι.
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: – Το 2017, η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου σημαδεύτηκε από το θάνατο ενός πολύ αγαπημένου προσώπου μου. Έκτοτε, το Θέατρο συνδέθηκε ακόμα ισχυρότερα σε ό,τι με αφορά με το φαινόμενο του Θανάτου- μια σύνδεση που ούτως ή άλλως υπήρχε αλλά εώς τότε ήταν πιο χαλαρή. Από πέρσι, αυτό το σφιχτοδέσιμο Θεάτρου και Θανάτου μεγάλωσε κι άλλο και με άλλους τρόπους κι ο διάλογος ανάμεσα στη θεατρική τέχνη και τον αντίποδα της ζωής διανθίστηκε. Μέσα σε όλο τον πόνο, το πένθος και τη στέρηση που τα κλειστά θέατρα προσωπικά μου προκαλούν, δεν παύουν να φαντάζουν και η πιο έντιμη πράξη που το Θέατρο μπορούσε να παράξει σε αυτό το παγκόσμιο σκηνικό θανάτου.
Φέτος συνειδητοποιώ πως κάτι μάλλον πέθανε πέρσι, κάτι που ο χαμός του μας κόστισε ανεπανόρθωτα και μας εξώθησε να περάσουμε (συνειδητά και ασυνείδητα) από όλα τα στάδια του πένθους. Θέλω να ελπίζω ότι η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου βρίσκει όσο το δυνατόν περισσότερους στο τελευταίο στάδιο, αυτό της αποδοχής, και προσπαθώ στο βαθμό που μου αντιστοιχεί να την ανακαλύψω ή και να την εφαρμόσω ως μια ενεργητική συνθήκη, και όχι ως μια παθητική.
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: «Το θέατρο είναι ένα σημείο από το οποίο όταν ατενίζεις τη ζωή, πρέπει να βλέπεις την ουσία του κόσμου»
Άντζελα Μπρούσκου: – Βαθιά θλίψη για το Θέατρο… Και ακόμα πιο βαθιά με θλίβει ο τρόπος που αντιμετωπίζει μια κυβέρνηση τους καλλιτέχνες της και την κοινωνία ολόκληρη.
Γιώργος Παπαγεωργίου: – Απελπισία. Βαριέμαι να αισιοδοξώ, ας κοιταχτούμε κατάματα και ας καταλάβουμε ότι αν κάτι μάθαμε, είναι ότι τίποτα πλέον στις ζωές μας (πόσο μάλλον στο θέατρο) δεν είναι δεδομένο. Οπότε πώς μπορώ να αισιοδοξώ ότι θα έχουμε ένα σχετικά καλό καλοκαίρι και ένα καλύτερο χειμώνα για το θέατρο, όταν είμαστε αφενός οι τελευταίοι που θα πάρουμε πράσινο φως για «άνοιγμα» και ταυτόχρονα οι πρώτοι που θα κλείσουμε πάλι σε κάποιο νέο κύμα; Το θέατρο για όλους τους αρνητικούς αλλά και τους θετικούς λόγους δεν θα είναι το ίδιο.
Σάββας Στρούμπος: – Η περίοδος από τον Μάρτιο του 2020 ως σήμερα στάθηκε η αφορμή για αναστοχασμό και αυτοστοχασμό σε βάθος για την ίδια τη φύση του θεάτρου, για το πώς παράγεται και το πώς θα θέλαμε να παράγεται ένα έργο τέχνης, για την αξία της συλλογικότητας των δημιουργών, για την ανάγκη της εκπαίδευσης των ηθοποιών, αλλά και για τη στάση του ίδιου του σκηνοθέτη.
Με απασχολεί πολύ ποια μορφή τέχνης μπορεί να γεννηθεί από τις καταστροφές αλλά κι από τις προσδοκίες των καιρών, πώς μπορούν οι αγωνίες μας, κοινωνικές, πολιτικές και προσωπικές, να βρουν το χώρο της έκφρασης στη διαδικασία δημιουργίας μιας παράστασης και τελικά ποια είναι τα μηνύματα, αλλά και οι ψυχικές, πνευματικές και σωματικές δονήσεις που μπορούμε ή που οφείλουμε να μεταδίδουμε στους θεατές μας. Η μεταβατική περίοδος που διανύουμε απαιτεί μεγάλη εγρήγορση και πνευματική ησυχία για να μπορέσουμε να συναισθανθούμε και να συνειδητοποιήσουμε τους νέους δρόμους που χρειάζεται να ανοίξουμε ως καλλιτέχνες. Με τίποτα δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε την ως τώρα πεπατημένη…
Νικορέστης Χανιωτάκης: – Ποιος να μας το έλεγε ότι θα βιώναμε ποτέ τέτοιες καταστάσεις; Ξαφνικά αισθανόμαστε σαν να παίζουμε σε ταινία επιστημονικής φαντασίας! Η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου βρίσκει τα θέατρα να έχουν λειτουργήσει μόλις δύο μήνες μέσα σε διάστημα ενός έτους κι αυτή η λειτουργία έγινε με πολύ αυστηρά μέτρα και περιορισμένες χωρητικότητες. Για να είμαι ειλικρινής ο θυμός μου είναι τεράστιος για τον τρόπο που έχει αντιμετωπιστεί ο θεατρικός χώρος παγκοσμίως. Δεν γίνεται οι περισσότερες χώρες να διατηρούν συνεχώς τα Μ.Μ.Μ. ανοικτά (χωρίς αποστάσεις, με τον έναν επιβάτη πάνω στον άλλον), να βρίσκουν τρόπους να δουλέψουν οι επιχειρήσεις, το λιανεμπόριο, τα νυχάδικα και τα κομμωτήρια και να παραμένουν κλειστά όλοι οι χώροι πολιτισμού…
Για παράδειγμα, το θέατρο και ο κινηματογράφος είναι δύο χώροι που δεν χρειάζεται να έρθεις σε σωματική επαφή με κανέναν, που φοράς την μάσκα σου καθ’ όλη την διάρκεια του έργου και που στην πρώτη καραντίνα -κατά γενική ομολογία από την υγειονομική επιτροπή και την πολιτεία- πήραν άριστα στην λήψη και στην τήρηση των μέτρων… Ακόμα κι αν δεχτώ ότι κάποιοι προασπίζονται την Υγεία… την Ψυχική Υγεία δεν την σκέφτονται; Η Ψυχική Υγεία είναι εξίσου σημαντική και επηρεάζει ΑΜΕΣΑ το σώμα μας. Για αυτό ο άνθρωπος έχει ανάγκη την Τέχνη. Για να έχει ψυχική ισορροπία. Κι όμως! Μέσα σε τόσες επίσημες εξαγγελίες της Κυβέρνησης δεν γίνεται ούτε ένα σχόλιο για τον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ! Και το χειρότερο; Ούτε οι δημοσιογράφοι κάνουν κάποια ερώτηση…
– Ποια είναι η γνώμη σας για τα «υποκατάστατα» του θεάτρου που έχουν κάνει την εμφάνισή τους αυτούς τους μήνες, όπως οι online και live streaming παραστάσεις; Πιστεύετε ότι καθίσταται σαφής η αναντικατάστατη «φύση» του θεατρικού γεγονότος μέσα από αυτές;
Ιόλη Ανδρεάδη: –Όχι, το θέατρο δεν υποκαθίσταται. Το θεατρικό γεγονός έχει τη μοναδική ιδιότητα της φυσικής παρουσίας κοινού και παράστασης σε έναν χώρο, για μια πράξη που θα αρχίσει και θα τελειώσει εκεί. Δεν καταγράφεται, παρά μόνο στη μνήμη όσων το έζησαν. Αυτό αποτελεί αισθητηριακά μια αναντικατάστατη συνθήκη. Τώρα, η κινηματογράφηση παραστάσεων και η ζωντανή ή μαγνητοσκοπημένη παρακολούθησή της από το σπίτι, είναι ένας χώρος νέος θα λέγαμε, που καλλιτεχνικά έχει το ενδιαφέρον του. Αλλά σίγουρα δεν αποτελεί θέατρο και σαφώς βρίσκεται στην αρχή του. Όταν αποκρυσταλλωθούν τα μέσα του, θεωρώ ότι θα μπορέσει να προσφέρει πολλά περισσότερα στην κατ’ οίκον ψυχαγωγία, γιατί περί αυτού πρόκειται.
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: – Νομίζω πως τα είπατε όλα με την χρήση τριών λέξεων με συγγενική ρίζα στην ερώτησή σας: υποκατάστατα, καθίσταται, αναντικατάστατη. Αν για να περιγραφεί η ουσία ενός πράγματος χρειάζονται τρεις σύνθετες λέξεις του «ίσταμαι», τότε μάλλον το πράγμα έχει αποτύχει να σταθεί και να υπερασπίσει τον εαυτό του. Δεν είναι η «φύση» το ζήτημα αλλά το περιεχόμενο του γεγονότος, δεν αποτυγχάνει μορφικά το θεατρικό γεγονός με το να ψηφιοποιείται, αλλά μάλλον ξεγυμνώνεται (όπου ξεγυμνώνεται) η κενή ουσία του.
Άντζελα Μπρούσκου: – Θεωρώ ότι το live streaming κτλ. έγινε μια λύση ευκαιρίας που σιγά-σιγά πάει να εγκατασταθεί ως η μόνη λύση! Αυτό θα ήταν λάθος. Η εφαρμογή του είναι πολύ σημαντική κατά περίπτωση, ανάλογα τις συνθήκες. Ο τόπος της θεατρικής πράξης δεν μπορεί να συμβεί με το μέσο κάποιας κινηματογραφικής «αναμετάδοσης». Ηθοποιοί και κοινό πρέπει να είναι παρόντες για να συμβεί. Απαιτεί μια μεγαλύτερη προσπάθεια από το να πατάς ένα πλήκτρο. Ας μην θρέψουμε ένα μεταλλαγμένο live-streaming κοινό.
Άντζελα Μπρούσκου: «Ας μην θρέψουμε ένα μεταλλαγμένο live-streaming κοινό»
Γιώργος Παπαγεωργίου: – Προσωπικά η εμπειρία μου με το live streamimg ήταν θετική. Όχι μόνο για μένα, αλλά και για τους ηθοποιούς του «Αρίστου». Ήταν κάτι καινούργιο, ένα υβριδικό μοντέλο θεάτρου, αλλά αν αποφασίσεις να αξιοποιήσεις τα εργαλεία που σου προσφέρει, μπορείς πραγματικά να δημιουργήσεις κάτι καινούργιο, μια νεα μορφή επικοινωνίας με το θεατή που μπορεί μεν να στερείται εγγύτητας, αλλά δεν είναι συγκινητικό ότι μπορεί ταυτόχρονα να βλέπουν την ίδια παράσταση άνθρωποι από κάθε γωνία του πλανήτη;
Σάββας Στρούμπος: – Το θέατρο ειδικά και οι παραστατικές τέχνες γενικά είναι τέχνες της ζωντανής επαφής, της αμεσότητας, της συνύπαρξης και της συνεύρεσης. Η αισθητηριακή εμπειρία, η πνευματική ενεργοποίηση και η ψυχική διέγερση που προσφέρουν χάνονται σχεδόν ολοκληρωτικά με την κάθε μορφής βιντεοσκόπηση. Οι παραστατικές τέχνες ή θα είναι ζωντανές ή θα χαθούν. Τότε στη θέση τους ίσως εμφανιστεί μια ολοκληρωτική εικονική πραγματικότητα, ενάντια στην οποία θα πρέπει να αντισταθούμε με κάθε μας κύτταρο.
Νικορέστης Χανιωτάκης: – Φυσικά και όχι! Το είπατε και μόνη σας… πρόκειται για «υποκατάστατα». Η διαδικτυακή αναπαραγωγή μίας θεατρικής παράστασης κρύβει πολλές παγίδες: Πρώτον, για κάποιον που δεν έχει δει ποτέ θέατρο στην ζωή του (και, ναι, δυστυχώς υπάρχουν πολλοί) ίσως σχηματίσει λάθος εντύπωση. Αυτό που βλέπει στην οθόνη του δεν είναι θέατρο, είναι ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα. Το θέατρο είναι θνησιγενές. Η παράσταση γεννιέται για τον θεατή, ζει μπροστά στα μάτια του και πεθαίνει με το τελευταίο χειροκρότημα και το κλείσιμο της αυλαίας. Από τον καναπέ του σπιτιού σου δεν μπορείς να γευτείς με όλες σου στις αισθήσεις το έργο και δεν συγκεντρώνεσαι 100% σε αυτό. Ούτε ο ηθοποιός αισθάνεται την ανάσα του θεατή, δεν ακούει το γέλιο του, δεν βλέπει το δάκρυ του, δεν απολαμβάνει το χειροκρότημά του.
Δεύτερον, οι οικονομικές απολαβές από ένα live streaming δεν ανταποκρίνονται με τίποτα στον κόπο και στον χρόνο που έχουν αφιερώσει οι καλλιτέχνες που δημιούργησαν την παράσταση. Χρειάζεται, λοιπόν, προσοχή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης στο διαδίκτυο για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις και πρέπει να μπουν κανόνες στις αμοιβές των συντελεστών. Βεβαίως, εάν η μαγνητοσκόπηση γίνει με καλλιτεχνική φροντίδα και με πολύ καλά τεχνικά μέσα, τότε ίσως έχει μια αξία. Εννοώ, ότι μπορεί να δημιουργηθεί ένα εξαιρετικό αρχείο θεάτρου για τις επόμενες γενιές και θα μπορούν να δουν τις παραστάσεις μας και οι θεατές που διαμένουν μακριά από τον τόπο παρουσίασης του έργου (π.χ. οι Έλληνες του εξωτερικού).
– Στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου, ποιο έργο-θεατρικό συγγραφέα και απόφθεγμα θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας που είναι δηλωτικό ή με κάποιο τρόπο ενδεχομένως, παραπέμπει για εσάς στην παρούσα συνθήκη;
Ιόλη Ανδρεάδη: – Ο Τσέχωφ γράφει στο Γλάρο, μέσα στο έργο του νεαρού συγγραφέα Τρέπλιεφ, για την ύπαρξη μιας «οικουμενικής ψυχής». Για τις ψυχές όλων που ενώνονται σε μία. Αυτό συμβαίνει και τώρα – σε επίπεδο λαού. Αυτός που υποφέρει στη ΜΕΘ, είναι ένας άγνωστος αλλά αν λίγο μας αφορά είμαι και εγώ, είσαι και εσύ. Αυτός που θα φέρει την ίαση είναι ο γιατρός της διπλανής πόρτας και αν το βλέπουμε αυτό είμαστε πάλι και εσύ και εγώ. Μακάρι αυτοί που μας εξουσιάζουν να ανοίξουν τα μάτια τους και να ενωθούν με το λαό τους, να μη νιώθουν ξέχωροι από αυτή την «οικουμενική ψυχή», γιατί είναι ο τρόπος να βγούμε από όλο αυτό.
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: – Κανένα δεν παραπέμπει για μένα στην παρούσα συνθήκη. Κατορθώνω με μεγάλη δυσκολία τέτοιους παραλληλισμούς. Θα αρκεστώ στην πρώτη σκέψη που μου γεννήθηκε, μάλλον επηρεασμένη από την απάντησή μου στην πρώτη ερώτηση. Πρόκειται για μια φράση του Tadeusz Kantor στην οποία (μέσες – άκρες) έλεγε ότι το θέατρο έρχεται από το Θάνατο και ορίζει ένα τοπίο πέρα από το Θάνατο.
Άντζελα Μπρούσκου: – «Μου φαίνεται πως αυτό που έχει σημασία δεν είναι τόσο να υπερασπιστείς έναν πολιτισμό η ύπαρξη του οποίου ποτέ δεν εμπόδισε έναν άνθρωπο να πεινάσει, όσο το να αντλήσεις από αυτό που αποκαλείται πολιτισμός ιδέες των οποίων η ανυπέρβλητη δύναμη είναι ταυτόσημη με αυτήν της πείνας». (Αντονέν Αρτό)
Γιώργος Παπαγεωργίου: – «Απαγορεύονται οι συνεστιάσεις και όλα τα θεάματα. Τα καταστήματα, τα εστιατόρια και τα καφενεία θα λειτουργούν ελάχιστες ώρες, για να περιοριστεί η εξάπλωση ψευδών ειδήσεων. Διότι υπάρχει η υποψία πως το κακό που μας βρήκε προέρχεται από κάτι ανώτερό μας, από τον ουρανό, και καθετί από τον ουρανό διαβρώνει σαν αόρατη βροχή τις στέγες, τους τοίχους και τις ψυχές μας» (Ευγένιος Ιονέσκο, Το παιχνίδι της Σφαγής, 1970).
Σάββας Στρούμπος: – «Σε όλη την ανθρωπότητα απευθύνθηκαν, αυτές οι κραυγές για βοήθεια ακόμα κουδουνίζουν στα αυτιά μας! Αλλά σε αυτό το μέρος, αυτή τη στιγμή του χρόνου, όλη η ανθρωπότητα είμαστε εμείς, είτε μας αρέσει είτε όχι. Ας επωφεληθούμε όσο περισσότερο γίνεται πριν να είναι πολύ αργά! Ας αντιπροσωπεύσουμε επάξια για μία φορά το τρελό είδος στο οποίο μία σκληρή μοίρα μας υπέταξε! Τι λες;» (Σάμιουελ Μπέκετ, «Περιμένοντας τον Γκοντό», μτφ. Θωμάς Συμεωνίδης)
Σάββας Στρούμπος: «Με απασχολεί πολύ ποια μορφή τέχνης μπορεί να γεννηθεί από τις καταστροφές αλλά κι από τις προσδοκίες των καιρών»
Νικορέστης Χανιωτάκης: – Δουλεύοντας φέτος τις «Μάγισσες του Σάλεμ» του Άρθουρ Μίλερ που θα σκηνοθετήσω τον ερχόμενο Οκτώβριο στο θέατρο Χώρα, έπεσα πάνω σε μία συνέντευξη του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα. Εκεί, σε ερώτηση του δημοσιογράφου «Γιατί πηγαίνει ο κόσμος στο θέατρο σήμερα;», ο Μίλερ απαντά: «Πηγαίνουν να δουν αληθινούς ανθρώπους και όχι εικόνες ανθρώπων. Αυτό είναι κάτι που δεν έχει πάψει να συναρπάζει τον κόσμο. Στο θέατρο συμβαίνουν πράγματα που δεν μπορούν να συμβούν σε άλλη μορφή τέχνης. Για παράδειγμα, η ανθρώπινη επαφή μεταξύ ηθοποιών και κοινού. Έχω την εντύπωση ότι όσο περνούν τα χρόνια γίνεται ακόμη πιο σημαντικό αυτό το στοιχείο, διότι ο κόσμος έχει βαρεθεί να βλέπει ασώματες εικόνες που τρέχουν η μία πίσω από την άλλη. Τηλεοράσεις, περιοδικά… Παντού κυριαρχούν αυτές οι εικόνες που δεν έχουν σάρκα. Μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό εικόνων οι άνθρωποι με σάρκα και οστά καταλήγουν να είναι μια συναρπαστική εμπειρία».
– Κατά πόσο θεωρείτε ότι οι πρόσφατες αποκαλύψεις σχετικά με την κατάχρηση εξουσίας και τις κακοποιητικές συμπεριφορές στον χώρο του θεάτρου θα συντελέσουν στον επαναπροσδιορισμό και την αποδόμηση ορισμένων «πάγιων» τακτικών που λάμβαναν χώρα;
Ιόλη Ανδρεάδη: – Το γεγονός είναι πολύ ενθαρρυντικό. Άνθρωποι βρήκαν το κουράγιο και τη δύναμη να βγουν και να μιλήσουν, να καταγγείλουν τους θύτες – και αυτοί οι μικροί ήρωες εκθέτοντας τον εαυτό τους, προστατεύουν όλους μας από μελλοντικές αντίστοιχες συμπεριφορές, γιατί θεωρώ ότι στον έναν ή τον άλλον βαθμό οι «πάγιες» τακτικές όπως λέτε, θα εκλείψουν το προσεχές διάστημα και ελπίζω και για πολύ καιρό. Ταυτόχρονα, αφού έγινε αυτή η γενναία αρχή, θεωρώ είναι σημαντικό σε επόμενη φάση να μιλήσουμε και για τα άλλα δύο δεινά του χώρου, τη διαπλοκή και την αναξιοκρατία.
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: – Θα συντελέσουν σε τεράστιο βαθμό σε αυτόν τον επαναπροσδιορισμό, αλλά όχι σε κοσμογονικό βαθμό. Ενόσω συγκλονιζόμαστε με τις αποκαλύψεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, παράλληλα χτίζονται οι βάσεις για τα περιστατικά που θα συγκλονίσουν άλλους ανθρώπους σαν και εμάς στο μέλλον. Δεν είναι κακό αυτό, ρεαλιστικό είναι. Δεν γύρισε ο κόσμος τούμπα μέσα σε δυο μήνες κι ούτε πρόκειται να γυρίσει. Ελάχιστες και ελάχιστοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με την δικαιοσύνη, ορισμένες και ορισμένοι θα απωλέσουν κεκτημένα και θα παραγκωνιστούν, αρκετές και αρκετοί θα αποκτήσουν μεγαλύτερη συνείδηση των δικαιωμάτων και του σεβασμού που δικαιούνται και πολλές και πολλοί θα εξακολουθήσουν από εκεί που το άφησαν.
Άντζελα Μπρούσκου: – Είναι πολύ αισιόδοξο το κίνημα του «Μίλα» και δίνει ενθάρρυνση στους ανθρώπους να διαχειρίζονται δυναμικά φόβους και κακοποιήσεις ετών σε όλα τα επίπεδα. Αλλά επειδή οι άνθρωποι δεν αλλάζουν και οι ίδιοι μηχανισμοί εξουσίας εκκολάπτουν πάντα μελλοντικούς δράστες, χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση και υποστήριξη από την πολιτεία και τους νόμους.
Γιώργος Παπαγεωργίου: – Πιστεύω ακράδαντα ότι βιώνουμε το τέλος μιας εποχής. Υπάρχει μια αλλαγή που συντελείται όχι μόνο σε επίπεδο προσώπων, αλλά και σε επίπεδο νοοτροπίας. Οι κακοποιητικές συμπεριφορές που τα τελευταία χρόνια είχαν αρχίσει να θεωρουνται δεδομένες και κληρονομήθηκαν από παλαιότερες γενιές, θα αποτελούν όταν όλο αυτό τελειώσει, παρελθόν. Γιατί πλέον ο αδύναμος έχει (τουλάχιστον πολύ περισσότερο από ότι παλιότερα) δύναμη. Είναι η πιο «όμορφη επανάσταση» που μέσα από την οδύνη και τον πόνο που έχει να διαχειριστεί, έχει να καλησπερίσει μια νέα, ομορφότερη εποχή για το θέατρο.
Σάββας Στρούμπος: – Θεωρώ ότι σαφώς έπρεπε και πρέπει να αλλάξουν πολλά στο θέατρο, τόσο σε ό,τι αφορά τη μορφή και το περιεχόμενο της θεατρικής παιδείας, όσο και σε ό,τι αφορά τη διαδικασία δημιουργίας μιας παράστασης σε καλλιτεχνικό και επαγγελματικό επίπεδο, όπως και στις σχέσεις μεταξύ σκηνοθέτη και ηθοποιών. Το βίαιο σταμάτημα της δραστηριότητάς μας και ο ψυχικός κλυδωνισμός που δημιούργησε σε κάθε άτομο η περίοδος της πανδημίας, βοήθησαν στο να αρχίσουμε να αφηγούμαστε τα τραύματά μας, θέτοντας και τα απαραίτητα αιτήματα για ριζικές αλλαγές στην τέχνη και τη δουλειά μας. Πιστεύω ότι αυτή η διαδικασία είναι δημιουργική και θετική από κάθε άποψη.
Νικορέστης Χανιωτάκης: – Κατ’ αρχάς, στηρίζω απολύτως και θαυμάζω την γενναία στάση όλων των ανθρώπων (γυναίκες, άντρες, νέοι, μεσήλικες, πρωταγωνιστές, πρωτοεμφανιζόμενοι, όλοι!) που έχουν το θάρρος να μιλήσουν δημόσια, με επιχειρήματα και αποδείξεις για αυτά που έχουν υποστεί κατά το παρελθόν ή για αυτά που υφίστανται στο παρόν στο εργασιακό τους περιβάλλον κι όχι μόνο. Οποιαδήποτε μορφή βίας είναι καταδικαστέα, απαράδεκτη και παράνομη. Δεν έχει σημασία πότε συνέβη κάτι, αν έχουν περάσει δύο ή τριάντα δύο χρόνια. Η βία είναι βία, είτε λεκτική είτε σωματική και δεν παραγράφεται ποτέ.
Νικορέστης Χανιωτάκης: «Στόχος μας θα πρέπει να είναι να περιοριστεί η εξουσιομανία και να εξαλειφθούν οι τοξικές συμπεριφορές»
Για να μιλήσουμε συγκεκριμένα για το θέατρο, το σώμα μας και το μυαλό μας είναι το «εργαλείο» της δουλειάς μας. Δεν έχει ΚΑΝΕΝΑΣ το δικαίωμα, όσο ταλαντούχος κι αν υπήρξε κάποτε, όσα βραβεία κι αν έχει πάρει, να προσβάλει και να τραυματίζει αυτό το ευαίσθητο εργαλείο. Δεν γίνεται να είσαι σπουδαίος καλλιτέχνης, αν δεν είσαι πρώτα σπουδαίος ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Είμαι βέβαιος ότι πρόσφατες αποκαλύψεις –αν αποδειχθούν αληθείς και υπάρξουν κυρώσεις- θα βοηθήσουν να ξεκαθαρίσουν τα χλωρά από τα ξερά. Έφτασε επιτέλους η στιγμή που δεν θα φοβάται το θύμα, αλλά αυτός που πρέπει: ο θύτης! Μόνο έτσι θα συντελεστεί ο απαραίτητος επαναπροσδιορισμός στον οποίο αναφερθήκατε. Στόχος μας θα πρέπει να είναι να περιοριστεί η εξουσιομανία και να εξαλειφθούν οι τοξικές συμπεριφορές. Και τότε οι πρόβες και οι παραστάσεις μας θα περιτριγυρίζονται από το συναίσθημα της αγάπης, της αλληλεγγύης και του σεβασμού.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω τα λόγια του σπουδαίου συγγραφέα Μπέρτολτ Μπρεχτ: «Αν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, είσαστε χαμένοι. Φίλος σας είναι η αλλαγή και η αντίθεση είναι σύμμαχός σας. Από το τίποτα πρέπει κάτι να κάνετε και οι δυνατοί πρέπει να γίνουν τίποτα. Αυτό που έχετε απαρνηθείτε το και πάρτε αυτό που σας αρνούνται».
– Το θέατρο ως πολιτική πράξη, πώς πιστεύετε ότι «αρθρώνει» πολιτικό λόγο αυτό το διάστημα και πώς αυτός αποδυναμώνεται ή ενδεχομένως, αποσιωπείται;
Ιόλη Ανδρεάδη: – Θεωρώ ότι το θέατρο άρθρωνε και αρθρώνει πάντοτε πολιτικό λόγο. Τα ίδια τα κείμενα, είναι πολιτικά, ακόμα και όταν δεν μοιάζουν τέτοια. Ο τρόπος που δουλεύουμε στο θέατρο είναι πολιτικός. Δεν είναι μια συνηθισμένη δουλειά. Ο τρόπος που συμβαίνει η θεατρική πράξη καθαυτή είναι επίσης πολιτικός. Θέλω να πω πως το θέατρο είναι μια πολιτική πράξη a priori και όχι μόνο ιδωμένο μέσα από τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής για επίκαιρη τοποθέτηση.
Ιόλη Ανδρεάδη: «Θεωρώ ότι το θέατρο άρθρωνε και αρθρώνει πάντοτε πολιτικό λόγο»
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: – Δεν είναι το θέατρο πολιτική πράξη, η ζωή είναι. Όσο είναι και ποιητική πράξη και ηθική πράξη και ερωτική πράξη και λοιπά. Το θέατρο, όπως και κάθε έργο τέχνης, δεν είναι ένας μεσολαβητής του πραγματικού και κάθε έκφανσής του (πολιτικής, ποιητικής, ηθικής, ερωτικής κλπ). Το θέατρο είναι ένα σημείο από το οποίο όταν ατενίζεις τη ζωή, πρέπει να βλέπεις την ουσία του κόσμου.
Για να γίνει αυτό εφικτό, πρέπει οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι σε αυτό να αρθρώνουν πολιτικό λόγο, να παράγουν πολιτική πράξη καταλαμβάνοντας όσο περισσότερο από το δημόσιο χώρο μπορούν. Κάλλιστα κάνουμε λοιπόν και τον αρθρώνουμε, και μακάρι να συνεχίσουμε να τον αρθρώνουμε, στους δρόμους, τις πλατείες, τα κτίρια, μπας και όταν ξανανοίξουν τα θέατρα έχουμε ξεμπερδέψει με αυτή τη σύγχυση που θέλει το ίδιο το Θέατρο φυσική συνέχεια της Ζωής και της Πραγματικότητας.
Άντζελα Μπρούσκου: – Το θέατρο έχει ενωθεί κάτω από την κοινή συνθήκη της πανδημίας και αρθρώνει τον λόγο του. Έχουμε όλοι την ίδια αγωνία, αντιμετωπίζουμε τα ίδια προβλήματα που έρχονται με την πραγματική διάστασή τους για το μέλλον μας, το καλλιτεχνικό μας έργο, τα εργασιακά μας δικαιώματα. Αιτήματα υπαρξιακά αλλά και πρακτικά. Η πολιτεία και το αρμόδιο Υπουργείο μας αποσιωπά. Ή μας κάνει «δώρα». Μας δωροδοκεί. Το θέμα όμως του Πολιτισμού είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο που χάνεται στην γραφειοκρατία ή σε δαιδάλους συζητήσεων. Σήμερα κανείς δεν μπορεί να είναι πια αδιάφορος όπως αποδείχτηκε και στην πράξη…
Γιώργος Παπαγεωργίου: – Η γνώμη μου είναι ότι ο ηθοποιός ως πολιτικό ον, θα πρέπει να λειτουργεί ως συνειδητοποιημένος πολίτης και όχι απλά ως ευαισθητοποιημένος καλλιτέχνης. Το να μην τολμάει ένας ηθοποιός να εκφράσει την γνώμη του ως πολίτης αλλά να περιμένει να «το πει με το έργο του», δεν τον κάνει ευαίσθητο. Τον κάνει δειλό.
Γιώργος Παπαγεωργίου: «Ο ηθοποιός ως πολιτικό ον, θα πρέπει να λειτουργεί ως συνειδητοποιημένος πολίτης και όχι απλά ως ευαισθητοποιημένος καλλιτέχνης»
Σάββας Στρούμπος: – Πιστεύω ότι το θέατρο για να «αρθρώσει» πολιτικό λόγο χρειάζεται την ένταση και την έκταση της σκηνής, τη ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ σκηνής και πλατείας, ηθοποιών και θεατών. Το θέατρο αυτή τη στιγμή εκφράζεται πολιτικά δια της απουσίας του κι αυτό ίσως αποτελεί την πιο ισχυρή θεατρική έκφραση των τελευταίων δεκαετιών, καθώς δεν υπάρχουν παραστασιακά ή αισθητικά φίλτρα, αλλά η ίδια η πραγματικότητα και τα ζητήματα που θέτει, που δεν μπορούν να κρυφτούν ούτε να αποσιωποιηθούν. Αυτή τη στιγμή φωτίζονται οι αντιφάσεις, τα τραύματα, οι ζωτικές ανάγκες των ανθρώπων του θεάτρου, στοιχεία που ως τώρα κρύβονταν μέσα στην τρέχουσα λειτουργία των πραγμάτων, κι αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Νικορέστης Χανιωτάκης: – Σωστά, το θέατρο είναι από την φύση του μία πολιτική πράξη. Δυστυχώς, όμως, από την στιγμή που έχει φιμωθεί κάθε παραστατική τέχνη είναι σχεδόν αδύνατο να αρθρώσει πολιτικό λόγο αυτό το διάστημα στην συνηθισμένη του μορφή, δηλαδή με τους ηθοποιούς επί σκηνής και τους θεατές στην πλατεία. Ουσιαστικά αυτήν την στιγμή οι καλλιτέχνες μπορούν να εκφραστούν μόνο μέσω των social media, των συνεντεύξεων κ.τ.λ. καταθέτοντας την προσωπική τους άποψη πάνω στα τρέχοντα ζητήματα. Δεν είναι, όμως, το ίδιο με την θεατρική / πολιτική πράξη που είναι ομαδική, δυναμική και πηγαία δημιουργημένη.
Διαβάστε περισσότερα θεατρικά άρθρα εδώ
