Φέτος τον Οκτώβριο σφραγίζονται 100 χρόνια από τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στη Ρωσία το 1917 και δε στιγμάτισαν μόνο τη χώρα αυτή, μα καθόρισαν ολόκληρη την παγκόσμια σύγχρονη ιστορία μέχρι και σήμερα. Η Ρωσική Επανάσταση σάρωσε ολόκληρη τη ρώσικη Αυτοκρατορία, δίνοντας τέλος σε αιώνες τσαρικής διακυβέρνησης. Έθεσε, επιπλέον, σε κίνηση πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που οδήγησαν, 5 χρόνια μετά, στη δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης.
Η Ρωσική Επανάσταση αποτελούταν από δύο επαναστάσεις, τη Φεβρουαρινή και την Οκτωβριανή. Τα κίνητρα και οι διαστάσεις των δύο επαναστάσεων είναι πολύ διαφορετικά και δεν πρέπει να συγχέονται μεταξύ τους. Η Φεβρουαρινή επανάσταση είχε ως επίκεντρο την Πέτρογκαρντ (σημερινή Αγία Πετρούπολη), ανέτρεψε τον Τσάρο Νικόλαο ΙΙ και οδήγησε στο σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης. Η επανάσταση του Οκτωβρίου έγινε με επικεφαλής τον Βλαντίμιρ Λένιν και το κόμμα των Μπολσεβίκων και εγκαθίδρυσε τον Κομμουνισμό στη Ρωσία. Κατά τη διάρκειά της, τα αυτοκρατορικά ανάκτορα καταλήφθηκαν, η Κυβέρνηση έπεσε και η Ρωσική Επανάσταση επικράτησε και επίσημα.
Σύντομη αναδρομή στη Ρωσική Επανάσταση
Η Ρωσική Επανάσταση δεν αποτελείται μόνο από τα γεγονότα του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου του 1917. Οι πράξεις προ της επανάστασης, που οδήγησαν αναπόφευκτα σε αυτή, αποτελούν βασικό στοιχείο της ιστορίας για την πλήρη κατανόησή της.
Η Ρωσία μετατράπηκε από Βασίλειο σε Αυτοκρατορία το 1721 υπό τον Τσάρο Πέτρο Α΄. Η περίοδος στην οποία θα αναφερθούμε, όμως, ξεκινάει στις αρχές του 19ου αιώνα. Τότε η Ρωσική Αυτοκρατορία βρισκόταν υπό τη βασιλεία του Νικολάου του Α΄. Το αξίωμα έπειτα μεταβιβάστηκε στον Αλέξανδρο Β΄ για να καταλήξει στον τελευταίο Τσάρο της Ρωσίας, τον Νικόλαο Β΄.
Η μακράς διάρκειας Αυτοκρατορία των Τσάρων έλαβε τέλος το 1917, όταν, υπό την ηγεσία του Λένιν, έφτασε η στιγμή της πτώσης της. Η επικράτηση της Επανάστασης, η εγκαθίδρυση του Κομμουνισμού στη Ρωσία και ο σχηματισμός της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξαν τον ρου της σύχρονης παγκόσμιας ιστορίας.
19ος αιώνας: Η Αυτοκρατορία της Ρωσίας έναν αιώνα πριν τη Ρωσική Επανάσταση
Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Ρωσία ήταν προσκολλημένη σε μια διαφορετική εποχή, βασιζόμενη σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στην αγροτική οικονομία. Η αστική ανάπτυξη ήταν ελάχιστη. Οι περισσότεροι Ρώσοι είχαν συγκεντρωθεί στο ευρωπαϊκό τμήμα της χώρας και ήταν στην πλειοψηφία τους δουλοπάροικοι, εξαρτημένοι πλήρως από το κράτος ή τους γαιοκτήμονες. Οι δουλοπάροικοι εργάζονταν στη γη και πλήρωναν φόρους, μα η τύχη τους ανήκε στα χέρια των γαιοκτημόνων, οι οποίοι μπορούσαν να διατάξουν ως και τη φυλάκισή τους ή τον εκτοπισμό τους στη Σιβηρία.
Τον Δεκέμβριο του 1825, ο συνασπισμός αξιωματικών και οι φιλελεύθεροι αριστοκράτες εξεγέρθηκαν, με βασική τους επιδίωξη να εισάγουν στη Ρωσία κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρώτυπα, καθώς και συνταγματικό καθεστώς. Οι επαναστάτες που πήραν μέρος στον ξεσηκωμό ονομάστηκαν Δεκεμβριστές. [1] Η επαναστατική ενέργεια εκδηλώθηκε στις 14 Δεκεμβρίου και, ενώ αρχικά σημείωσε επιτυχία, ο νέος αυτοκράτορας, Νικόλαος Α’ (1825-1855), την κατέπνιξε, αντεπιτιθέμενος ενάντια σε κάθε απόπειρα αμφισβήτησης της απόλυτης εξουσίας του Τσάρου. [2] Οι επαναστάτες φυλακίστηκαν, μερικοί εξορίστηκαν στη Σιβηρία, ενώ οι πέντε πρωτεργάτες απαγχονίστηκαν.
Στα μισά του 19ου αιώνα, ενώ η Ευρώπη σειόταν από επαναστάσεις και δημοκρατικούς αγώνες, η Ρωσία ήταν προσκολλημένη στον ακραίο συντηρητισμό και την απολυταρχία των πατριαρχικών παραδόσεών της. Ενώ η κοινωνία ήταν έτοιμη να αγκαλιάσει τον εκσυγχρονισμό, η αυτοκρατορία προσπαθούσε μανιωδώς να υπερασπιστεί την εξουσία της και την απόλυτη επιρροή της στο λαό.
Η κατάργηση της δουλείας στη Ρωσική Αυτοκρατορία
Η δουλεία καταργήθηκε επισήμως τον Φεβρουάριο του 1861 και οι πρώην δουλοπάροικοι απέκτησαν πρόσβαση σε δικαιώματα που το φεουδαρχικό σύστημα τους είχε απαγορεύσει επί αιώνες. Η ισότητα, παρόλα αυτά, παρέμενε συμβολική και τυπική. Αυτό καθώς ο Τσάρος ήθελε μόνο να διασφαλίσει την ύπαρξη της Ρωσίας στο σύγχρονο κόσμο και εντός των Μεγάλων Δυνάμεων και όχι γιατί πίστευε στο χτίσιμο μιας αστικής δυτικής κοινωνίας. Ένας ακόμα σημαντικός λόγος που οδήγησε στην κατάργηση του φεουδαρχικού συστήματος ήταν η ανάγκη από στρατιώτες για την αναγκαία ενίσχυση της άμυνας του ρωσικού κράτους.
Άμεσο αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων ήταν η πτώση των αριστοκρατών. Άλλωστε, είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται μια νέα κοινωνική τάξη: η αστική. Την ίδια εποχή, αριστοκράτες, αστοί διανοούμενοι και ο λαός είχαν ενωθεί στην υιοθέτηση επαναστατικών ιδεών. Το 1870 δημιουργήθηκαν ποικίλα πολιτικά κόμματα, τα οποία θεωρούσαν τη βία θεμιτό μέσο για την επίτευξη κοινωνικών αλλαγών. Τέτοιου είδους κινήματα, οδήγησαν στη δολοφονία του Αλέξανδρου Β΄ (1855-1881) από την τρομοκρατική οργάνωση Λαϊκή Βούληση [3].
Από το 1880 και μετά, η Ρωσία είχε ήδη μπει στο μονοπάτι του καπιταλισμού και της βιομηχανοποίησης, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των δυτικών κοινωνιών της εποχής. Τα χρήματα παρέμεναν άνισα μοιρασμένα. Η μεσαία τάξη, όμως, είχε ξεκινήσει να έρχεται όλο και πιο ανοιχτά σε σύγκρουση με τις αρχές. Αυτό συνέβαινε διότι οι διανοούμενοι, η αστική και εργατική τάξη έβλεπαν πλέον ξεκάθαρα πως συνέχιζαν να απειλούνται από την άρχουσα τάξη και πως η βιομηχανοποίηση της Ρωσίας δε διέφερε πολύ από τον φεουδαλισμό.
Η Ρωσία υπό τον Τσάρο Νικόλαο Β΄ (1894-1917)
Στις αρχές του 1905, έπειτα από μία απόλυση σε εργοστάσιο της Αγ. Πετρούπολης, οι εργάτες, υπό την οργάνωση της Ένωσης των Εργατών Εργοστασίων, κήρυξαν γενική απεργία. Περίπου οι μισοί από τους απεργούντες απηύθυναν αίτηση στον Τσάρο Νικόλαο Β΄, εκφράζοντας την καταπίεση και την απαξίωση που βίωναν στο χώρο εργασίας τους, καθώς οι εργοδότες τους τούς συμπεριφέρονταν σαν σε δούλους. Την αναπάντητη αίτηση ακολούθησε μια ειρηνική διαδήλωση με θρησκευτικό χαρακτήρα έξω από τα χειμερινά ανάκτορα τη «Ματωμένη Κυριακή», όπως έγινε γνωστή αργότερα. Ο αυτοκρατορικός στρατός, ως απάντηση προς τους διαμαρτυρόμενους, άναψε πυρ, σκοτώνοντας πάνω από 2.000 αθώους πολίτες.
Τα γεγονότα της Ματωμένης Κυριακής, σε συνδυασμό με την ήττα της Ρωσίας στον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο, οδήγησαν σε μια σειρά επαναστάσεων, με πρώτη αυτή του 1905. Η βία που επέδειξαν οι Αρχές στην αρχή της επανάστασης προκάλεσε εξεγέρσεις σε όλη την έκταση της Αυτοκρατορίας.
Η νέα αστική κοινωνία συνέχιζε να έρχεται σε αντιπαράθεση με την πρώην φεουδαρχική τάξη. Σιγά-σιγά, ο ξεσηκωμός άρχισε να εξαπλώνεται και στην ύπαιθρο, όπου οι αγρότες απαιτούσαν αναδασμό της γης. Από ένα σημείο και μετά, οι αγρότες ξεκίνησαν να καταλαμβάνουν ως και με τη βία τη γη από τους γαιοκτήμονες. Η επανάσταση του 1905, τέλος, εξαπλώθηκε και στις πιο απομακρυσμένες μη-ρωσικές περιοχές της Αυτοκρατορίας, με κοινό όραμα την πραγματοποίηση εθνοσυνέλευσης.
Μετά από έντονες και βίαιες πιέσεις, ο Τσάρος αναγκάστηκε να προχωρήσει σε κάποιες μετριοπαθείς παραχωρήσεις, ικανοποιώντας κάποια από τα αιτήματα των εξεγερμένων, χωρίς όμως να επιτρέψει την ύπαρξη συνταγματικού καθεστώτος. Μερικά από τα δικαιώματα που θέσπισε ήταν η ελευθερία του λόγου και του Τύπου, η σύσταση πολιτικών κομμάτων και το δικαίωμα ψήφου σε όλες τις εθνικότητες εντός της Αυτοκρατορίας. Οι μετριοπαθείς επαναστάτες ήταν ικανοποιημένοι από τα όσα είχαν εξασφαλίσει, χωρίς να ξέρουν πως η απολυταρχία ούτε καν πλησίαζε ακόμα στο τέλος της. Από την άλλη πλευρά, οι πιο ριζοσπάστες, βλέποντας την πορεία της οικονομίας προς τον φιλελευθερισμό, δεν είχαν σκοπό να σταματήσουν τις εξεγέρσεις μέχρι να συντρίψουν κάθε μορφή απολυταρχίας.
Παρά την αγωνιστικότητα των επαναστατών, η Αυτοκρατορία κατάφερε να κερδίσει τα χαμένα εδάφη της. Μετά την ήττα της επανάστασης, ο Τσάρος επανήλθε με τις απολυταρχικές του τάσεις πιο αποφασιστικά απ’ ό,τι πριν. Δεν κατάφερε, όμως, τελικά, να πραγματοποιήσει το σκοπό του και να γυρίσει τη Ρωσία στη δομή που είχε προ της επανάστασης του 1905, καθώς η χώρα απέκτησε το 1906 την πρώτη της Βουλή και ένα «ομοίωμα» δημοκρατίας. Όλα έδειχναν πως οι Ρώσοι μάχονταν ασταμάτητα ενάντια στην καταπιεστική απολυταρχία, μια μάχη που ο Τσάρος δεν είχε την πρόθεση να εγκαταλείψει εύκολα.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος βρήκε τη Ρωσία στο πλάι της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, παρά τη συμπάθεια που έτρεφαν κάποιοι κύκλοι της αυτοκρατορίας για τη γερμανική μοναρχία. Σε αντίθεση, όμως, με την ετοιμότητα των δυτικών δυνάμεων με τις αξιοσημείωτα εκβιομηχανοποιημένες οικονομικές μηχανές, η Ρωσία δεν ήταν εξοπλισμένη κατάλληλα για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις μιας τόσο μεγάλης σύγκρουσης, όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε με τη Γερμανία από το ανατολικό της μέτωπο.
Τα πρώτα δύο χρόνια του πολέμου, η Ρωσία αντιμετώπισε απανωτές πανωλεθρίες. Την κοινωνική αναταραχή και τη γενική ακυβερνησία που επικρατούσε ακολούθησαν πολλαπλές διαμαρτυρίες και απεργίες, οι οποίες καταπνίγηκαν βάναυσα. Η ήδη ασταθής κοινωνική δομή της αυτοκρατορίας κατέρρευσε με την την πείνα που μάστιζε το ρωσικό λαό, την έλλειψη τροφίμων και τη χρήση δελτίων για ανεφοδιασμό των νοικοκυριών. Ήταν πλέον ολοφάνερη στους αγρότες και τους αστούς η κρίση της εξουσίας και ο λόγος για εξέγερση και επανάσταση γινόταν ολοένα και πιο έντονος.
Η Φεβρουαρινή Επανάσταση του 1917 – Ρωσική Επανάσταση Μέρος Α΄
Η κρίση του τσαρικού καθεστώτος εντάθηκε σημαντικά στις 22 Φεβρουαρίου 1917, όταν, με αφορμή μια σειρά μαζικών απολύσεων από εργοστάσιο της Αγίας Πετρούπολης, οι εργάτες κινητοποιήθηκαν. Την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκε στην Αγία Πετρούπολη πορεία γυναικών προς τιμήν της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Οι γυναίκες της Ρωσίας διεκδικούσαν το δικαίωμα της ψήφου, το οποίο απέκτησαν μία εβδομάδα αργότερα από τον Τσάρο Νικόλαο Β΄.
Γρήγορα οι διαδηλώσεις υπέρ των γυναικείων δικαιωμάτων εξελίχθηκαν σε ευρύτερες οικονομικές και πολιτικές συγκεντρώσεις. Οι απεργούντες εργάτες ενώθηκαν με την πορεία των γυναικών και, μέχρι τις 25 Φεβρουαρίου, σχεδόν όλοι είχαν προχωρήσει σε απεργία.
Ο Τσάρος υποτίμησε τη σπουδαιότητα των απαιτήσεων των ξεσηκωμένων εργατών και αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση, παρά τις νύξεις των συμβούλων του να επιτρέψει το σχηματισμό νέας κυβέρνησης υπό μια πιο συμπαθή στο λαό φυσιογνωμία. Ο Νικόλαος Β΄, μάλιστα, έφτασε στο σημείο να επιθυμήσει τη διάλυση της Βουλής, μια πρόθεση που διαδέχτηκε τη γενική κατακραυγή. Τότε ήταν που σχηματίστηκε στη Βουλή η Επιτροπή για την Αποκατάσταση της Τάξης. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκε το πρώτο σοβιέτ εργατών και στρατιωτών και μία νέα προσωρινή κυβέρνηση διαδέχτηκε την προηγούμενη. Πολλοί στρατιώτες είχαν εγκαταλείψει τα πόστα τους και είχαν ενωθεί με τις δυνάμεις των εργατών ως επαναστάτες, και όλοι μαζί κατέλαβαν το Πέτρογκραντ.
Στις 7 Μαρτίου 1917, η νέα κυβέρνηση εξέδωσε ένταλμα σύλληψης του Τσάρου και της οικογένειάς του. Στο ένταλμα οριζόταν με σαφήνεια η απαίτηση παραίτησης του Τσάρου, η στέρηση της ελευθερίας του και η μεταφορά του στο Τσαρσκόγε Σελό. Έπειτα από αυτό, η στενή συνεργασία του στρατού με τους αγρότες εμπόδισαν την προσωρινή κυβέρνηση από το να αντικαταστίσει τους Τσάρους και όλα τα σοβιέτ κατάφεραν τελικά να συγκροτηθούν, σύμφωνα με το μοντέλο του Σοβιέτ του Πέτρογκραντ.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 – Ρωσική Επανάσταση Μέρος Β΄
Ο Λένιν έφτασε στη Ρωσία στα τέλη του Μαρτίου του 1917 με ένα τεθωρακισμένο τρένο που διέσχισε τη Γερμανία. Κατά την άφιξή του, βρήκε τη χώρα διχασμένη ανάμεσα σε δύο αντιφατικές εξουσίες: την προσωρινή κυβέρνηση από τη μία και τα σοβιέτ από την άλλη. Οι διαφορές, όμως, αυτές παρέμεναν προς το παρόν καλυμμένες, καθώς για την ώρα η προσωρινή κυβέρνηση εξέφραζε τις πολιτικές θέσεις των Σοβιέτ του Πέτρογκραντ.
Η σιωπή έληξε στις 4 Απριλίου, όταν ο Λένιν έβγαλε λόγο, στον οποίο αρνήθηκε κάθε συνεργασία με την προσωρινή κυβέρνηση. Εξέφρασε, επίσης, στους Μπολσεβίκους τα σημεία του κομμουνιστικού προγράμματος, με βάση τα οποία οι επαναστάτες θα προχωρούσαν στην Οκτωβριανή επανάσταση. Μεταξύ άλλων, μερικά από τα σημεία που ανακοινώθηκαν ήταν η κατάργηση της αστυνομίας και του στρατού του κράτους, η κατάσχεση της περιουσίας των γαιοκτημόνων (όλη η περιουσία θα ανήκε στο κράτος), η δημιουργία εθνικής τράπεζας και ο έλεγχος της εγχώριας παραγωγής. Ο Λένιν δε θεωρούσε σκόπιμη την ομαλή και σταδιακή πραγματοποίηση του σχεδίου του. Αντιθέτως, στόχευε στην ολοκληρωτική εξουσία των σοβιέτ.
Τον Ιούνιο του 1917, η βίαιη εξέγερση των Μπολσεβίκων κατέληξε σε αποτυχία, καθιστώντας τους επαναστάτες παράνομους και αναγκάζοντας τον Λένιν να διαφύγει στη Φινλανδία. Το πραξικόπημα, όμως, που αποπειράθηκε να πραγματοποιηθεί αργότερα το ίδιο καλοκαίρι και η κινητοποίηση των Μπολσεβίκων που έσωσε τελικά την κατάσταση, βοήθησαν τους Μπολσεβίκους να κερδίσουν την πλειοψηφία στα σοβιέτ των μεγαλύτερων πόλεων της Ρωσίας.
Στις 9 Σεπτεμβρίου, ο Λέων Τρότσκι, ο οποίος μόλις είχε βγει από τη φυλακή, εκλέχτηκε πρόεδρος των σοβιέτ του Πέτρογκραντ. Η φήμες για τα σχέδια των Μπολσεβίκων να καταλάβουν την εξουσία είχαν πάρει φωτιά.
Όσο οι συζητήσεις για την καταλυτική εξέγερση των Μπολσεβίκων φούντωνε μέσα στο ρωσικό λαό, ολοένα και περισσότεροι δημοκρατικοί διανοούμενοι -ανάμεσά τους και ο συγγραφέας Μαξίμ Γκόρκι- εξέφραζαν την αντίρρησή τους στην ιδέα της επανάστασης. Θεωρούσαν πως η Ρωσία ήταν ακόμα ανώριμη οικονομικά και πολιτικά και οι πρώην υπήκοοι του Τσάρου ανέτοιμοι, έπειτα από αιώνες υποταγής στο καθεστώς της δουλείας, να βγάλουν εις πέρας μια τόσο ριζοσπαστική αλλαγή. Αντιθέτως, υποστήριζαν πως η ηθική καλλιέργεια του λαού έπρεπε να προηγηθεί μιας πολιτικής μετάβασης, ώστε να υπάρξουν στέρεες θετικές αλλαγές.
Αντιθέτως, οι Μπολσεβίκοι και ο αρχηγός τους ήταν θερμοί υποστηρικτές της ιδέας πως μόνο η επανάσταση θα μπορούσε να μεταμορφώσει τον Ρώσο αγρότη και να οδηγήσει στον θρίαμβο του σύγχρονου κόσμου. Δεν υπήρχε, με άλλα λόγια, χώρος για μόρφωση του λαού και σταδιακό απογαλακτισμό του από τον απαρχαιωμένο τρόπο ζωής. Οι εργάτες έπρεπε να αναλάβουν την εξουσία άμεσα, για το μέλλον της Ρωσίας.
Ο πρόεδρος των σοβιέτ του Πέτρογκραντ, Τρότσκι, πρότεινε της 12η Οκτωβρίου τη σύσταση μιας επαναστατικής στρατιωτικής επιτροπής, σε μια προσπάθεια του στρατού των σοβιέτ να έρθει αντιμέτωπος με το στρατό της κυβέρνησης. Το σχέδιο του Τρότσκι τέθηκε σε εφαρμογή και, το βράδυ της 24ης προς την 25η Οκτωβρίου οι Μπολσεβίκοι έλαβαν θέσεις εντός της πρωτεύουσας. Ο Λένιν την ίδια ώρα βρισκόταν στο αρχηγείο του κόμματος, δίνοντας τις διαταγές.
Στις 26 Οκτωβρίου, στις 2 τα ξημερώματα, τα Χειμερινά Ανάκτορα, η κατοικία των Ρομανόφ, βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των στρατιωτών της Επανάστασης. Οι ίδιοι κατάργησαν και τα υπουργεία της προσωρινής κυβέρνησης. Λίγες ώρες αργότερα, ανακοινώθηκε επίσημα η κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ. Από εκείνη την ημέρα και μετά, οι εργάτες προχώρησαν στην υιοθέτηση της πλήρους υλοποίησης της αυτόνομης διαχείρισης των επιχειρήσεων στις οποίες εργάζονταν.
Τα επακόλουθα της Επανάστασης για τη Ρωσία
Παρά την πεποίθηση των εργατών πως όλα τους τα προβλήματα είχαν τελειώσει έπειτα από τη Ρωσική Επανάσταση, η προσγείωση στην πραγματικότητα δεν άργησε να έρθει. Τα πρώτα μέτρα της επαναστατημένης κυβέρνησης σχετίζονταν με την ικανοποίηση των αιτημάτων των στρατιωτών, των ναυτών και των Μπολσεβίκων του Πέτρογκραντ. Οι συζητήσεις γύρω από τα θέματα των εργατών ήταν μετριοπαθείς, με εξαίρεση του διατάγματος της οχτάωρης εργασίας και του διατάγματος ελέγχου της παραγωγής από τους εργάτες.
Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την καθυστερημένη έκδοση του τελευταίου διατάγματος, προκάλεσαν τη γενική δυσαρέσκεια μεταξύ των εργατών. Απαιτώντας την ισότητα των μισθών και την κατάργηση της δουλείας, συνέχισαν την κατάληψη των εργοστασίων, των οποίων θεωρούσαν πως είναι δικαιωματικά κάτοχοι.
Έχοντας να αντιμετωπίσει τις συνεχείς απεργίες των εργοστασίων, η κυβέρνηση διέταξε το κλείσιμό τους τον Δεκέμβριο του 1917. Το προλεταριάτο βρισκόταν σε αναταραχή στην πρωτεύουσα της Επανάστασης. Οι εκκλήσεις για ηρεμία και πειθαρχία έβρισκαν ελάχιστη ανταπόκριση και οι ενώσεις μποϊκοτάρονταν διαρκώς, καθώς τώρα θεωρούνταν σχεδόν ως τα νέα αφεντικά των εργατών.
Τη γενική αναταραχή έπειτα από την επικράτηση της Επανάστασης ενέτεινε η συνέχιση της διαμάχης ανάμεσα στους Μπολσεβίκους (Κόκκινος Στρατός) και τους υπέρμαχους του καπιταλισμού και της μοναρχίας (Λευκός Στρατός). Παράλληλα, οι υπέρμαχοι του σοσιαλισμού (Πράσινοι στρατοί) αντετίθεντο και στον Κόκκινο και στον Λευκό στρατό. Αυτές οι συγκρούσεις οδήγησαν τελικά, το 1918, στον Ρωσικό Εμφύλιο Πόλεμο. [5]
Ο Εμφύλιος Πόλεμος κράτησε έως και το 1922 και το αποτέλεσμά του ήταν η οριστική διάλυση της ρωσικής Αυτοκρατορίας. Κάποια τμήματα της Αυτοκρατορίας -Φινλανδία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία και Πολωνία- καθιερώθηκαν ως κυρίαρχα κράτη με δικούς τους εμφύλιους πολέμους ανεξαρτησίας. Όλες οι υπόλοιπες χώρες που αποτελούσαν μέχρι πρότινος τη Ρωσία, ενώθηκαν λίγο αργότερα για να δημιουργήσουν Σοβιετική Ένωση.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης δεν άργησε να σχηματιστεί, με αρχηγό του τον Ιωσήφ Στάλιν. Ο Λέων Τρότσκι αποτελούσε επίσης ένα από τα μέλη του κόμματος. Όταν ο Λένιν αρρώστησε βαριά, πρότεινε την αντικατάσταση του Στάλιν. Οι Μπολσεβίκοι, όμως, ψήφισαν υπέρ της παραμονής του στο 13ο Συνέδριο. Έπειτα από το θάνατο του Λένιν το 1924, ο Τρότσκι διαγράφηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα, λόγω της ισχυρής διαφωνίας του στην πολιτική που εφάρμοζε ο Στάλιν. Για τον ίδιο λόγο, εξορίστηκε από την Σοβιετική Ένωση και τελικά δολοφονήθηκε στο Μεξικό από Ισπανό πράκτορα των Σοβιετικών.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, η Περεστρόικα και η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης
Ως αποτέλεσμα του σχηματισμού της Σοβιετικής Ένωσης, η χώρα μπήκε σε μια περίοδο γρήγορης εκβιομηχάνισης και κολλεκτιβισμού. Ο Γκορμπατσόφ, Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, προσπάθησε από το 1985 να εισάγει τη χώρα σε τροχιά εκσυγχρονισμού. Πρότυπά του υπήρξαν οι καπιταλιστικές και προοδευτικές μέθοδοι που ακολουθούσαν τα δυτικά ευρωπαϊκά κράτη. Αυτό το πολιτικό κίνημα ονομάστηκε Περεστρόικα και επέτρεψε τη θέσπιση πιο φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων.
Οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις διέφεραν κατά πολύ από τις συμβατικές λενινιστικές αρχές. Ήταν εμφανής η τάση φιλελευθεροποίησης των δραστηριοτήτων των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων και η ενίσχυση των ελεύθερων και προσωπικών επιχειρήσεων.
Η αυθαιρεσία παρέμεινε διάχυτη στην Ένωση και το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν έκανε τίποτα για να την εμποδίσει, έχοντας χάσει μέρος από τα προνόμια και τις εξουσίες του το 1988. Οι λαοί της Σοβιετικής Ένωσης ουκ ολίγες φορές επεδίωξαν τη διάλυση της. Η εξήγηση που δίνουν αρκετοί ιστορικοί είναι πως το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης ήταν κάθε άλλο παρά σοσιαλιστικό. Αντιθέτως, εντός της χώρας επικρατούσε μονοκομματισμός, απολυταρχία και αυταρχισμός.
Όλα τα παραπάνω οδήγησαν τελικά το 1991 στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Συγκεκριμένα, στις 31 Δεκεμβρίου η κόκκινη σημαία της Σοβιετικής Ένωσης κατέβηκε από το Κρεμλίνο και στη θέση της υψώθηκε η σημερινή σημαία της Ρωσίας.
Πώς η Ρωσική Επανάσταση επηρέασε τη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία
Η Ρωσική Επανάσταση έκανε την αρχή για το ξέσπασμα ενός παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος. Με αυτή την έννοια, προκύπτει το εξής παράδοξο: παρά τη σιδηρά πολιτική και τον αυταρχισμό του Στάλιν, συχνά με αποτέλεσμα την καταπάτηση των ελευθεριών του Ρωσικού λαού, ο ίδιος υπήρξε έμπνευση για πολλές και μεγάλες επαναστάσεις παγκοσμίως. Το ξέσπασμα του Οκτωβρίου του 1917 αποτέλεσε μια υπενθύμιση για τους τότε μα και τους σημερινούς φιλελεύθερους πως είναι υποχρέωσή τους να φροντίζουν ώστε κανένα κοινωνικό στρώμα να μην υποφέρει λόγω των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών.
Έχουν περάσει 100 χρόνια από τη Ρωσική Επανάσταση και 26 χρόνια από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και, μαζί της, την οριστική πτώση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού. Ωστόσο, η αξία της Ρώσικης Επανάστασης, έγκειται στο γεγονός πως απέδειξε ότι η νίκη μιας προλεταριακής Επανάστασης είναι δυνατή, έστω κι αν το όραμα της δημοκρατίας δεν απέκτησε ποτέ την υπόσταση που ήλπιζαν οι πρωτεργάτες του κινήματος. Μόνο ο χρόνος μπορεί να δείξει αν τα σοσιαλιστικά ιδανικά του Λένιν μπορούν να αντέξουν στις προκλήσεις του σημερινού φιλελευθερισμού.
Βασική Πηγή
Ο Λένιν και η Ρωσική Επανάσταση, Antonella Salomoni, από τις εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση της Ευνίκης Μίχα
Επιμέρους Πηγές
[1] «Ιστορία της Ανθρωπότητας», Σαρλ Μοραζέ, τόμος 8ος: ‘Το κοινωνικό και επαναστατικό κίνημα στη Ρωσία τον 19ο αιώνα’, εκδοτικός οργανισμός Χ. Τεγόπουλος – Ν. Νίκας & ΣΙΑ Ο.Ε.
[2] Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τόμ. 7
[3] Derek Offord, The Russian Revolutionary Movement in the 1880s’.’ Cambridge, England: Cambridge University Press, 1986
[4] Time-Life Παγκόσμια Ιστορία
[5] Mawdsley, Evan (2007). The Russian Civil War. Pegasus Book
[6] Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα, Εκδόσεις ΕΑΠ
